Taha Toros Arşivi, Dosya No: 171-Mimar Sinanİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Kuran, Aptullah

Istanbul Sehir University Repository

I SANAT VE TARİH
Mimar Koca Sinan 
ve Eserleri
APTULLAH KURAN (RC ‘48)
O smanlı İmparatorluğu nun en güçlü döne­mi olan 16. yüzyılda 1538’den 1588'e kadar, kesintisiz elli yıl devletin yapı işlerini 
çürüterek Osmanlı şehirlerini alımlı binalarla 
donatan Sinan İbn Abdülmennan, gelmiş geçmiş en 
ünlü yapı sanatçılarıyla birlikte adını dünya 
mimarlık tarihinin şeref listesine vazdırtmış üstün 
y'etenekli bir mimardır.
Kaynaklar onun küçüklü büyüklü, gösterişli veya 
sade yaklaşık 450 yapıdan sorumlu olduğunu 
yazıyor. Ancak, bunlann yarısından fazlası yanmış, 
yıkıİmış veya yenilenerek özgün biçimini kaybet­
miş; sadece 200 kadarı mimari niteliğini tamamıyla 
yu da bir bölümüyle koruyarak günümüze ulaşmış­
tır.
Söz konusu ettiğimiz yüzlerce eseri tek başına 
mıgerçekleştirmiştirMimarSinanPŞüphesiz ki hayır. 
O. saraya bağlı Hassa Mimarları Ocağının başıydı ve 
Hassa mimarlannın eğitiminden de sorumluydu. 
Mimarbaşının yanında yetişen Hassa Mimarları, 
saray ve vezirlerce yaptırılmasına karar verilen 
binaların tasarım ve inşasında mimarbaşı ya vardım 
ettikleri gibi İstanbul’dan uzak yerlerdeki işlerin 
denetim sorumluluğunu da yükleniyorlardı. Başka 
türlü söylersek, Osmanlı İmparatorluğu nun birbi­
rinden uzak şehirlerindeki çeşitli işlerin tek 
merkezden yönetilebilmesi Hassa Mimarlarının 
katkısıyla mümkün oluyor, Sinan İstanbul’da 
yükselen binalarının yanı sıra örneğin Balkanlar’da, 
Kırım’da, Hicaz'da çeşitli binalarının yapımını aynı 
zamanda yürütebiliyordu.
İlginçtir ki emrinde çalışan çoğu mimardan 
farklı olarak Sinan. Hassa Mimarları Ocağı’nda eğitim 
görmemiş, bir başka ocakta -Yeniçeri Ocağında- 
yetişmiştir. Sinan'ın 1538’de Hassa Başmimarlığı’na 
atanıncaya kadar Yeniçeri olarak görev' yaptığını 
biliyoruz. O halde, yapı sanatını nerede öğrenmiş, 
mimarlık veaskerliği nasıl bir arada vürütebilmiştir?
38 BiZIMTEPE
Mimar Koca Sinan in portresi
Sinan, Yeniçeri Ocağı'ndaki 
Acemioğlanlık yıllarında mimar 
olmayı aklına koymuş ve 
kendisini buna hazırlamak 
yolunda her fırsatı
değerlendirmeyi bilmiştir. 99
Mimar Sinan in doğduğu Ağtmas Köyünün tablosu
On altıncı yüzyıla ait kaynaklar Mimar Sinan’ın 
Kayserili olduğunu ve Kayseri’nin merkez ilçesine 
bağlı Ağırnas köyünden geldiğini gösteriyor. Yavuz 
Sultan Selim’in tahta çıktığı 1512 yılında, büyük 
ihtimalle 14-15 yaşlarındayken, devşirilmiş, mimar­
lığa geçişini sağlayan askerlik hayatına böylece ilk 
adımını atmıştır.
Devşirme oğlanlar ilkin Türkçeyi, Türk gelenek 
ve göreneklerini, İslam’ın gereklerini ("iğrenmek 
amacıyla Türk çiftliklerine verilir, sonra İstanbul, 
Edime ve Gelibolu’daki Acemioğlan Kışlalarından 
birine gönderilirdi. Taşra görevi genellikle üç yıl 
olmakla birlikte devşirme oğlan vetişinceve kadar 
sürer, sonra yoklama yapılır ve başarılı olan çocuğun 
bu kez Acemi Ocağı’nda askeri eğitimi başlardı. 
Yeniçeri Ocağı’nda yer açılınca Divan ı Hümâyuna 
bildirilir, boşalan yerlere Acemioğlanlardan atama 
yapılırken Acemi Ocağı’nda açılan yerler de taşra 
görevindeki devşirmelerden alınarak doldurulurdu.
Sinan’ın taşra görevi ve Acemioğlanlık dönemi 
1512 ile 1521 yılları arasında en fazla dokuz yıl 
sürmüştür. Yavuz Sultan Selim zamanına rastlayan 
bu yıllarda İran ve Mısır Seferleri, Çaldıran (1514), 
Mercidâbık (1516), I lan Yunus (1516) ve Reydaniye 
(1517) Meydan Savaşları yer alır. Bu savaşlarda 
yeniçeri kaybı fazla olduğundan Acemioğlanların 
Yeniçeri Ocağı na, taşra görevindeki devşirme 
oğlanların da Acemi Ocağına geçişleri hızlanmıştır. 
Bu arada Sinan da Kapıya çıkarak Kanunî Sultan 
Süleyman’ın Belgrad Seferine (1521) Yeniçeri 
unvanıyla katılmıştır.
Belgrad Seferi nden sonra Sinan, sırasıyla Rodos 
(1522), Mohaç (1526), Viyana (1529), İki Irak 
(1534-35), Korfu-Pulya (1537) ve Karaboğdan 
(1538) Seferlerinde görev almıştır. Rodos ile Mohaç 
arasında atlı sekbanlığa atanan Sinan Mohaç’tan 
sonra Yayabaşılığa, Viyana Seferinde Zemberikçiba 
şılığa, Irak Seferi dönüşünde de Hasekiliğe 
yükseltilerek kendisine “ağa” unvanı ile bir de 
arpalık verilmiştir.
Sinan’ın katıldığı askeri seferler bir yandan onun 
Yeniçeri Ocağı içinde ilerlemesini sağlıyor, öte 
yandan ona çağının önemli şehirlerini görme ve 
tanıma imkânını veriyordu. Onun sefer yolları 
üzerinde bulunan mimarlık anıtlarını incelediğine 
ve gördüklerini değerlendirerek ileride yararlanmak 
amacıyle kafasının bir köşesine yerleştirdiğine 
şüphe yoktur. Çünkü Sinan daha acemioğlanlık 
yıllarında ileride mimar olmayı aklına koymuş ve 
kendisini buna hazırlamak yolunda her fırsatı 
değerlendirmesini bilmiştir. Acemi Ocağı nda edin­
diği dülgerlik sanatını giderek ustalığa dönüştür­
müş, yine acemioğlanken eğitiminin bir bölümünü 
oluşturan inşaat görevi sırasında yapı sanatını 
kalfaların yanında çalışarak öğrenmiş, öğrendikleri 
ni seferlerde uygulayarak tecrübe kazanmıştır. Bu 
yapı tecrübesi önemlidir. Ama daha önemlisi 
Sinan’ın seferlerde edindiği yapı tecrübesini 1530’lu 
yılların başında İstanbul’da gerçekleştirdiği bazı 
iddiasız mimari eserlerle pekiştirmesi olmuştur.
Sinan’ın 1538’de mimarbaşı olduktan sonra 
verdiği ilk eserler ise Haseki Hürrem, Üsküdar
BIZIMTEPE 39
Suleymanfye (Mnıii
Edime Selimiye Camii < Fotoğraflar: Ersin Alok)
6611575 yılında 
tamamlanan 
Selimiye Camii nin 
31 m. çapındaki 
orta kubbesi sekiz 
filayağına oturur. 
Caminin dört 
köşesinde yer alan 
üçer şeref eli dört 
minare Osmanlı 
mimarisinin 
en uzun
minaresidir. 99
Mihrimah Sultan ve Şehzade Mehmet Günüleridir ki 
bunlar arasında 1548’de tamamlanan sonuncusu 
özellikle dikkati çeker. Dört yönde yarım kubbelerle 
beslenen büyük orta kubbesiyle Şehzade Mehmet 
Gımii merkezi plan kavramının başarılı bir 
uygulamasıdır. 1560’lı yılların ortasına tarihlenen 
Edirnekapı Mihrimah Sultan Camii’nde de binlik 
kubbeli orta alanının iki yanda sırt sırta kubbeli üçer 
birimle genişletildiği ve kanatlara kıyasla çok yüksek 
tutulan orta mekânın vurgulandığı görülür. Keza 
Sokollu Mehmet Paşa Gımii’nde altıgen tabana 
oturan orta kubbeyi sağda ve solda ikişer varım 
kubbeyle destekleyen Sinan merkezi planlı bir 
yapıda mekân bütünlüğünün önemini en güzel bir 
şekilde bu camide ifade etmiştir.
Vezir camilerinde biçim araştırmasının, karma 
şık yapı sistemleri gerektiren selatin camilerinden 
daha kolay olduğunu söylemeğe gerek yok. Ama bu 
kolaylık Sinan’ı he: ölçekte yeni denemelere 
girişmekten alıkoymamış, biri açık diğeri kapalı iki 
kare kütleden oluşan Şehzade Mehmed’den farklı 
olarak İstanbul Süleymaniye Gimii'nde (1550- 
1557) (inde ve arkada yarı m kubbelerle desteklenen 
muazzam orta kubbeli şemayı kullanarak Ayasofya 
temasının bir varyasyonunu denemiştir.
Süleymaniye Gımii ise kıble doğrultusunda 
uzunlamasına düzenlenmiş dengeli ve uyumlu bir
planın ürünüdür. Aynı şekilde 1575 yılında 
tamamlanan Edirne Selimiye Camii’nde de simet­
rinin ağır bastığı bir uygulamayla karşılaşırız. 
Selimiye'de 31 metre çapındaki orta kubbe sekiz 
filayağına oturur. Sekiz ağırlık kulesi, kubbe 
kasnağını payandalar. Üçer şerefeli eş yükseklikte 
dört minare ki bunlar Osmanlı mimarisinde 
bulunduğumuz en uzun minaredir- caminin dört 
köşesinde yer alır.
Klasik dönemde gelişen Osmanlı camisinin bir 
yandan mekân bütünlüğüne ulaşarak, bir yandan 
dikeyleşerek, bir yandan da dış görünüm kazanarak 
16. yüzyılın ikinci yarısında evrensel bir niteliğe 
büründüğü görülür. Bu sonucun alınmasında Koca 
Sinan başrolü oynadığı gibi,Osmanlı yapı sanatını 
mantıki sonucuna o ulaştırmıştır. Li
APTULLAH KURAN
Soben Kolej den 1948 yılında m ezım  olduktan sonra Vale 
I niıvrsilesi'nde mimarlık öğrenimi re Ankara İ ’niıvrsitesi Dil re 
Tarih (.oğrafya lakaltesinde Tini? İslam sanalı doktorası ı apmıs 
ıv  195” den bayana  7i ırkiye de re Amerika Bidesik Det letleri'nde 
öğrenim üyesi olarak çalışmıştır Öğretim üyeliğininyanısıra Orta 
Doğa Teknik t ni/vrsitesi Mimarlık Fakültesi dekanlığı, Robert 
Kolej > tiksek Okula m üdür yardımcılığı re Boğaziçi İ'niıvrsitesi 
rektörlüğü görevlerinde bulanan, re 1979 yılından beri Robert 
Kolej Yüksekokulu m ü d ü r yardımcılığı re Boğaziçi İ'niıvrsitesi 
İngilizce olarak yayınlanmış altı kitabı re 6 0 i askın bilimsel 
makalesi vardır.
BIZIMTEPE 41
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Mimar Koca Sinan ve eserleri

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository