Taha Toros Arşivi, Dosya No: 122-Surlarİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Davies, O.

Istanbul Sehir University Repository

T'T- Stmo
Bir yabancı gözile
İSTANBUL’UN SURLARI
II
Prof. O. Davies
Kulelerin çoğu ya dörtgen veya sekiz­
gen şekilde idi. Çatıları kubbe yahut to­
nozla örtülmüştü. İç-sur arasına mas- 
sif kemerlerle yaklaşan zemin katları, 
zaman zaman bitişik bahçe sahipleri 
tarafından depo olarak kullanılmıştır. 
Pencerelerini «dış-sur» örttüğü için, dış 
sur teslim olmadıkça, bu zemin katla­
rın askeri bakımdan önemleri azdı. Ma­
mafih, bunlar, askerî malzeme depoları 
veya kışla vazifesini görmeleri bakımın­
dan önemli idiler. Bazı kulelerden iç ve 
dış-sur arasındaki sahaya açılan kapı­
lar vardı. Dış-sur arasında olan bu sa­
hanın, —dış duvar boyunca irtibatı ko­
laylaştırma ödevi bir tarafa— pek faz­
la askerî kıymeti haiz olmadığı anlaşıl­
maktadır. Sulh zamanında, bir geçit ye­
ri bırakıldıktan sonra, bu gün olduğu 
gibi, iki sur arasındaki sahada ekim ya­
pılmasına müsaade verilmiş olduğu tah­
min edilebilir.
Kulelerin üst katları tamamile aske­
rî idi ve muhafızların oturma dairele­
ri burada bulunurdu. Dar pencereleri, 
nişan alıp atabilecek kadar dış surun 
üzerinden yüksek idi. Bu kulelerin, bu 
gün olduklarından çok daha iyi ve ra­
hat bir durum arzettikleri zannedilmek­
tedir; şimdi kaba görünen duvarların, o 
zamanlar, sıva ile kaplı bulunduğu ve 
bu sıvanın üzerini zengin renkli freskle­
rin süslediği anlaşılmaktadır.
Kule çatılarına sur boyunca, «dolaş- 
ma-yeri»nden yer yer merdivenler çık­
makta idi. Bunların üzerinde nöbetçiler 
bulunuyordu. Belki muhasara zamanla­
rında kulelere, topçular da çıkarılmış­
tır. Yapılarının daha az dayanıklı olma­
sı yüzünden, kuleler, iç-surdan daha çok 
hasara uğramışlardır. Mamafih bunla­
rın, muhasara edenler tarafından ciddî 
hasara uğratılmış oldukları meselesi de 
bir cihetten şüpheyi uyandırır. Bu tah­
ribatın sebebleri arasında İstanbul'un 
zaman zaman geçirmiş olduğu zelzelele­
ri de hatırlamak icap eder. Kulelerin 
bazılarında, bunları yeniden yaptırmış 
olan İmparatorların hatıraları anılan 
kitabeler vardır. Bazı kulelerde yapılmış 
olan tamirat o kadar karışıktır ki, ori­
jinal şekli ile yapılan restorasyon seri­
sini tespit eyliyebilmek son derece güç- 
dür. Birinci katları olmıyan ve bazen de 
çatı izleri dahi bulunmıyan kulelerin 
ise, oldukça geç zamanlarda yeniden in­
şa ettirildikleri anlaşılmaktadır.
«Dış-sur», «iç-sur» dan bir kaç yıl son­
ra yaptırılmıştı ve daha dayanıklı işçi­
liği vardı. Bu -dış-sur boyunca, ‘şekille­
ri az çok değişiklik gösteren kazamatlar 
bulunuyordu. Bunların hepsinin aynı in­
şa devresine ait oldukları farkedilebilir. 
Suru müdafaa eden askerler, kazamat­
larda mevzi alıyorlardı. Geleneğe göre 
bu askerler içeriye kilitlenmekte ve bu 
suretle de ister istemez muharebe et­
mek zorunda kalmakta idiler. Dış-sur, 
bilhassa İstanbul’un nihaî surette zap­
tından önceki devrede geniş mikyasta 
tamir görmüştü; ve binnetice de gedik­
lerin çoğu tıkanmış veya ortadan kaldı­
rılmıştı.
«Dış-sur» hattına aynı zamanda kü­
67
çük kuleler eklenmiştir. Bunlar geniş 
ölçüde tamir edilmişlerdir. Fakat şim­
di şekillerinde bunların iki katlı ve düz 
çatılı olduklarını, bir dereceye kadar ta­
yin edebilmekteyiz. Topçu ve piyade bu 
dış-sur —kuleleri— çatılarına sığabili­
yordu. Zemin kata iç taraftan geçilemez­
di; bazı yerlerde bu zemin katın dışarı­
ya açılan bir kapısı vardı. «îç-sur» kule­
lerinin zemin katları gibi, bunların da 
mahallî arsa sahipleri tarafından depo 
olarak kullanılmış oldukları anlaşılmak­
tadır. Hendeğin kazılmasından önce, 
dış-sur kulelerine düşmanın yaklaşma­
sı mümkün idi.
Theodosios suru'nun en önemli mi­
marî şekillerinden biri de kapılarıdır. 
Sur kapılarının iki tipte oldukları anla­
şılıyor: Daha geniş olan ve kuvvetli su­
rette tahkim edilmiş kapılar, ve husu­
sî tahkimatı olmıyan küçük kapılar. Kü­
çük kapıların nasıl emniyet altına alın­
dıkları malûmumuz değildir; bu küçük 
kapıların —büyük kapılar gibi— «Hen- 
dek-ötesi» ne köprülerle veya portatif 
köprülerle bağlı olup olmadıkları tah­
minleri de kat’i değildir. Küçük kapıla­
rın, askerî kapı olarak kullanıldıkları 
söylenirdi; bu gün, bunların, mahallî 
gidiş gelişi kolaylaştırma için yapıldık­
ları zannedilmektedir.
«Esas kapı»ların yanları büyük kule­
lerle kuvvetlendirilmişti. Böylelikle dış 
ve iç sur kapıları arasında, etrafı çevri­
li «Kapı sahaları» kurulmuş oluyordu. 
Bunun için dış sur kapısından girebilen 
bir kimse, üst cenahlarından gelen ön 
ve arka ateşile karşılanıyordu. Bu «Av- 
lu-Kapı» tipi, Theodosios devrinden ev­
vel inkişaf eylemiş olup örneğine Ro- 
ma’da da tesadüf edilir. Bu tip kapıla­
rın müdafaava elverişlilikleri besbelli­
dir. Uzun zaman, Ortaçağ kalelerinde de 
kullanılmışlardır.
Kendisini bu güne kadar en iyi bir su­
rette muhafaza etmiş olan kapılardan 
biri, —üzerinde birkaç kitabe bulunan—
68
«Mevlehane Kapısı» dır. Bu kitabeler­
den biri, «Mevlehane Kapısı»nm büyük 
bir kısmının Theodosios devrinde yapıl­
dığını göstermektedir. «Mevlehane Ka­
pı» muntazam mustatilî olup her iki uc 
köşelerinde destekçelerle sağlamlaştırıl­
mış bir kapı üstü taşı vardı.
Bu taş tek parça idi. Üzerinde de tuğ­
ladan yapılma kemer, monolit tuğla ke­
mer arasında yazılı bir levha vardı. Bu 
terkip tarzı ilk Bizans devrinin bir çok 
kapı ve pencerelerne tipik bir örnek ol­
muştur. Theodosios devrinin hususî bir 
eseri olduğu iddia edilen bir kapı da 
surların Marmara nihayetinin yakının­
daki kapıdır. Bu kapının sadece, üstü 
monogramlı bir kemeri vardır. Yine bu 
kapı Marmara Denizi boyunca surların 
döndüğünü işaret eden ve bütün tahki­
mat hattının en büyük ve önemli kule­
lerinden biriyle cenahlanmaktadır. Zan­
nedildiğine göre, bu kapı surlara değil 
iç ve dış sur arasındaki küçük bir lima­
na açılmakta idi. Bu gün sahada bulu­
nan fabrikalar ve yığınları arasında böy­
le bir limana ait iz görülmemektedir; 
mamafih eski seyyahlar tarafından, bu­
rada, böyle bir liman kalıntısı görüle­
rek kaydedilmiştir.
Söylemiş olduğum gibi, İstanbul şeh­
rinin tahkimatı, deniz surunun da in­
şası olmadan tamam addedilemezdi. Fa­
kat BizanslIlar, denizden o kadar kuv­
vetli hucuma maruz kalacaklarını ümit 
etmedikleri için, deniz surunun o dere­
ce muhkem yapılması lüzumunu hisset­
memişlerdi. Şehrin Haliç sahili kısmın­
da ve deniz surunun dışında dar bir sa­
hil şeridinin mevcut olduğu tahmin e- 
dilir. Bu sur dışı sahil şeridi zamanla 
ve çamur birikintilerile gittikçe geniş­
lemiş olsa gerektir. Bu gün bu şerid bir 
çok kısımlarında 50 - 100 metre geniştir. 
Böyle bir sahil önü şeridi, bir düşma­
nın karaya çıkarak hücuma geçmek için 
mevzi almasını temin ettiğinden bir teh­
like teşkil edebilirdi. Fakat hakikatta, 
buhranlı zamanlarda Haliç ağzı, —bu
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Bir yabancı gözile İstanbul'un surları II

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository