Taha Toros Arşivi, Dosya No: 64-Kuzguncukİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Bektaş, Cengiz

Istanbul Sehir University Repository

gezinti 18 ARALIK 1994 PAZAR8
Gf ittim
A ylos Yeorgios Rum Ortodoks Kilisesi: Icadiye Caddesi’ne deniz yönünden girince, solda 
hemen havranın bitişiğinde. 
Yazıtında 1821 yazılı.
•  Rum Ortodoks Kilisesi: İcadiye 
Caddesi üzerinde, denizden yukarı 
çıkarken sağda. Avlusuna, mermer 
çan kulesinin altından giriliyor. 
Kuleyi 191 l'de Konyalı Andon 
Hüdaverdioğlu yaptırmış. Ama yapı 
üzerindeki yazıttan 183l ’de yapıldığı, 
1872’de yandığı, 1890’da Mimar 
Nikola Ziko’ca yeniden yapıldığı, 
1892’de açıldığı öğreniliyor.
•Surp Lusavoric Ermeni Kilisesi:
Kuzguncuk Camii’nin yanında. 
Kesme taştan yapümış. Yazıtından 
1831’de yapıldığını, 1861’de 
Hovannes Balyan, Amerika 
Serveryan’ca yeniden yapıldığını 
öğreniyoruz.
Çl ezdim
•  Büyük Havra: İcadiye Caddesi’nin 
hemen başında ve solda. Bir avlu 
içinde bir büyük, bir de küçük salonu 
var. 1818 yılında yapılmış.
O Küçük Havra: Tenekeci Musa 
Sokağı ile Yakup Sokağı’nm 
kesiştikleri köşede. 1886’da yapılmış.
•  Üryanizade Camii: Deniz 
kıyısında, Nakkaş Mezarlığı’nın 
önünde, ahşap bir yapı. Üryanizade 
Ahmet Esat Efendi yaptırmış (Ahmet 
Esat Efendi’nin ölümü 1889).
Yapının hiçbir özelliği yok. Yalnızca 
ahşap süslemeli minaresi ilginç.
Bütün yapı birkaç yıl önce yandı, 
yeniden yapıldı. Hemen ardmda 
korunun içinde Ahmet Esat 
Efendi’nin oğlu Cemil Molla’mn üç 
katlı, cihannümalı köşkü var.
•  Kuzguncuk Camii: 1952’de 
yapılmış, özelliği olmayan bir yapı. 
Ama son yıllarda yapılanlara göre 
daha nitelikli.
ÇJ ördüm
•  Küçük Hamam: Meşruta Sokak’ta. 
Büyükçe bir kubbesi var.
•  Dağ Hamamı: İcadiye’de. 
Göbektaşı var. 1970’de onarılmış.
#  İsmet Bey Çeşmesi: Fethi Paşa 
Yalısının karşısında,korunun 
önünde. 1812’de yapılmış.
#  İskele Çeşmesi: Kuzguncuk çekek 
alanındadır. 1831’de yapılmış. Alfabe 
devriminden sonra kazınmış bir yazıtı 
var. Bu kazınma olayından önce 
yazılmış bir kaynaktan 1247 yılını 
saptadım.
■ Cengiz Bektaş, Osmanlı mirası bir Boğaz semtini, Kuzguncuk’u yazdı
Bir huzur masalı gibi
Budur eğer var ise”
Bakın, 1912 doğumlu Kuzguncuklu 
bir hanım neler söylüyor:
“Sokakta Rum-Musevi-Ermeni-Türk 
gençleri birlikte gezerlerdi, kızlı erkek­
li... Karışık evlilikler olurdu. Aşk başla­
dı mı, ötesine bakılmazdı.”
Bir başka 75’lik Kuzguncuklu beyi 
dinleyin:
“Eskiden burası zenginlerin fakirlerin 
birarada yaşadıkları yerdi. Herkes baş­
ka dinlere saygılıydı. Rumların, Erme- 
nilerin, Yahudilerin, Türklerin kahvele­
ri vardı. Ama herkes herkesinkine girer 
otururdu. Kadınlar da gelirdi. Onlar dı- 
şardaki iskemlelere otururlardı.”
1912 doğumlu Anesti’ye de kulak ve­
rin:
‘“Beykoz’un cevizi Çengelköyü’nün 
hıyarı, Beylerbeyi’nin ayvası, Kuzgun- 
cuk’un piyasası’ denirdi. Akşam 9’dan 
sonra kızlı erkekli sokakta olurduk. İğ­
ne atsan düşmezdi. Sağlı sollu gazinolar 
vardı. Yılbaşı, bayram seyran, herkes 
kendi geleneğine göre... Ama birbirleri -
ne eşlik ederlerdi.
“Ermeniler çok yer. Onların kadınla­
rı ömürlerini mutfakta geçirir. Laf var­
dır. ‘Agop’un kazı gibi yutuyor’ derler. 
Yahudilerin mutfağı yağlı olur. Türkle­
rin ve Rumların yemekleri benzeşir. 
Yahudilerin özel kasapları vardır. Eti, 
okunmamışsa yemezler. Kuzguncuk’da 
kadın kasap vardı. Hayvanın yalnızca 
belden yukarısını yerler. Balıkçılıkla 
Yahudiler uğraşırdı. Ermeni ve Rumlar 
pek balıkçılık yapmazlardı. Hele Türk- 
ler hiç. Onlar, kalbur üstü ailelerdi. E r­
meniler kuyumcu, bakırcı olurlardı.
“Üsküdar, küçük Kapalıçarşı gibiydi. 
Kuzguncuk’da kurukahveci, dökmeci, 
tornacı vardı. Yahudilerin tüccarı vardı, 
eskicisi vardı, şişe-demir toplarlardı, 
camcısı vardı. Genelde garantisiz iş ya­
parlardı ki, gene iş çıksın. Karako, piya­
sanın en eski camcısıydı. 1940’da Filis­
tin’e gittiler. Avrupa’ya giden az oldu. 
Zenginler Bostancı’ya, Suadiye’ye gitti. 
İstanbul içinde dağıldılar. Rumlar, Kuz­
guncuk’tan 6 Eylül olaylarından sonra
gitmeye başladı. Bir de, Kıbrıs çıkart­
masından sonra... Etrafımdaki tüm ta­
nıdıklar, ahbaplar teker teker göç et­
mişlerdi. Ben annemle yalnız kalmış­
tım. Çok hoş bir duygu değil tabii. Şim­
di artık Rum esnaf kalmadı. Türk aile­
lerden de esnaf vardı, ama tek tük. Ge­
nellikle mamurdular. Yalılarda yaşa­
yanlarla aramızda çekemezlik yoktu. 
Yüksekten bakmazlardı. İlişkiler iyiydi. 
Ali Fuat Paşa’nm gelini Rumdu. Gidip 
gelinirdi. Özellikle bayramda, cenazede 
vb.. Ahbaplık, yakınlık vardı. Ayrıcalık 
yoktu. İstiklal Harbi’nde kimse bize do- 
kunmamıştı. Bayramlarımızı bile kutla­
yabildik. Ama 6 Eylül’de İstanbul’da ço­
cuklar bile evleri gösterdiler. ‘Burada 
Rumlar oturuyor’ diye. Hatırlamak iste­
miyorum. Birinci Dünya Savaşı’ndan 
soma Ermeniler gitti buralardan. Rum­
lar gitmedi. 6 Eylül’e kadar kimselere 
dokunulmadı. Annem Kuzguncuk do­
ğumlu. Beykoz’un arkasındaki köye ge­
lin gidiyor. Sonra gene Kuzguncuk’a 
yerleşiliyor. Ben daha çok küçük çocuk-
Kuzguncuk, bir bakıma hala çocuk. Kendini de korumuş, insanlarını da. Rumlar, 
Ermeniler, Yahudiler, Türkler hala birarada. Türk nüfusu biraz artmış, öbürleri 
biraz azalmış, ama olsun. Sinagog, kilise, cami de birarada. Cami biraz artmış, 
ama olsun. Kuzguncuk, bir hoşgörü diyarı ne de olsa.
Yaşayanlar anlatıyor; Kuzguncuk, bir zamanlar İstanbul'un en medeni ve hoşgörülü yeriymiş. Ermeniler, Yahudiler ve 
Müslümanlar hep beraber yaşarmış. Şimdi insanlar azalmış tabii, ama en azından kilise, sinagog ve cami kalmış yadigar.
Üsküdar’la birinci köprü arasında, Anadolu’nun binlerce yıllık ilkelerine uygun bir yerleşme Kuz- guncuk.Bir koyağın orta­sındaki suyun iki yanı yol. Köprülerle geçerek suyun 
ister o yanında ister bu yanında yürüne­
bilir. Sandalye atıp oturulabilir...
Tüm ortak kullanımlar da bu suyun 
iki kıyısında: Çarşı, muhtarlık, kiliseler, 
havra...
Sonradan suyun üzeri kapatılmış. 
Şimdiki İcadiye Caddesi çıkmış ortaya. 
Dere alt bir tünel olarak kalmış. Bütün 
atıldan toplayan ve Boğaz’a boşaltan...
İstanbul’un, Anadolu’nun birçok ye­
rinde de bu böyle olmuş. O şiirsel güze­
lim dereler önce kaim bağırsağa dönüş­
müşler, sonra da asfalt yollara.
Kuzguncuk’da, şimdi ortasından İca­
diye Caddesi’nin geçtiği koyağın iki ya­
nı oldukça dik yamaçlar... Ö yamaçlar­
da da evler... Hepsi hem ortadaki ortak 
kullanımların ortak oylumuna, hem de 
Boğaz’a bakıyor. Kimse, kimsenin görü­
şünü, yelini, güneşini kesmemeye çalışı­
yor. Bir amfi tiyatroya yerleşmiş gibiler.
Şimdi de böyle... Bozulmalar var, ama 
pek çok yere göre az. Çünkü evlerin 
üzerlerine oturdukları parseller pek kü­
çük. Sefertası gibi derler ya, öyle. Boğa­
ziçi’nin sit kuralları uyarınca, yüksel­
mek olasılığı da nasılsa önlenince, yap- 
satçmm iştahım açacak bir durum da ya­
ratılmamış. Yoksa, kimse kimsenin gö­
zünün yaşına bakmazdı, inanın.
Şimdi “İki kat daha verdim” deseniz, 
dümdüz olur Kuzguncuk. Böyle yaratı­
lan kentsel rantlarla altın depolayanlar 
şöyle bir yanda dururlar da, bütün suç 
gene mimarlara atılır üstelik.
Geleneksel hoşgörü
Kuzguncuk’da öyle sanat tarihi kitap­
larına geçecek kamu yapıları yok. Orta 
sınıfın sivil mimarı açısmdan görülmeye 
değer, 100-150 yıllık evleri var yalnızca. 
Ama bir yerleşme, yalnızca fiziksel özel­
likleriyle yerleşme, hele hele kent ya da 
kent parçası olamıyor ki.
Kuzguncuk, bir kentte olması gere­
ken en önemli özelliği taşıyor. Hep hoş­
görünün ortamı olmuş. Başka yerlere 
oranla, şimdi de öyle üstelik.
Osmanlılık içinde varolan her inanış­
tan insanlar, birarada yaşamışlar yüzler­
ce yıldır Kuzguncuk’da, hem de bir sev­
gi ortamında. Her birinin dinevi, bugün 
de ayakta, şöyle ya da böyle bugün de 
çalışıyorlar. Zaman zaman birinin ce­
maati en kalabılıkmış, zamanla öteki- 
ninki daha kalabalık olmuş.
Kuzguncuk bu yönüyle 20.yüzyılın so­
nunda bile en önemli insanlık bildirile­
rini veriyor ülkemize de, dünyaya da.
“Hoşgörüyle bakın birbirinize. Tanı­
yın. Tanıyınca seveceksiniz! Birbirinizi 
sevmeyegörün, dünyanız cennet olacak. 
Güzelleştirin birbirinizin yaşamını. H e­
piniz birsiniz” demektedir Kuzguncuk! 
Bütün dinler de böyle söylemiyor mu? 
Yunusumuz böyle söylemiyor mu?
“Sen sana ne sanırsan 
Ayruğa da anı san 
Dört kitabın manası
Fotoğraflar: BARIŞ BİL
ken babam Çanakkale’de şehit oluyor. 
Orada yatıyor babam, amcalarım da...
“Mehmet Ali Aybar arkadaşımdı. O 
koşarken ben yanında bisiklete biner­
dim. Birlikte geçti gençliğimiz. Anadolu 
yakasının en medeni yeri burasıydı. Hır­
sızlık yoktu. Olay yoktu.”
Sonradan Kuzguncuklu olma 1923 
doğumlu Toto da anlatıyor:
“Annemle babam Arnavutluk’tan bu­
raya gelmişler. Burada dayıları varmış. 
Dinimiz Ortodoks. Biz buraya yerleş­
meden önce Kuzguncuk kilisesine, Aya 
Panteleimon’a gelirdik. Oysa, babaları­
mız her pazar gelirlermiş. Biz Noel’de, 
27 Temmuz’da Paskalya’da gelirdik. 27 
Temmuz çok kalabalık olurdu. Sabah­
tan herkes ibadete gelirdi. 27 Tem- 
muz’un arife günü olurdu. Kimileri ak­
şamdan gelirlerdi. Sabahlarlardı; ye­
mekler getirirlerdi. Bahçede yenirdi. 
Panayır olurdu. Türkler de katılırdı. 
Hanımlar, hastalar gelirdi, papaza ken­
dilerini okuturlardı.”
Toto’nun karısı Nadide Hanım da ek­
liyor: “1933’de Burgaz adasında doğ­
muşum. Çok Rum vardı. İlkokulu ora­
daki okulda okudum. Balığa çok çıkar­
dık. Sait Faik babamın iyi arkadaşı idi. 
Evimize gelip giderdi. Babamla balığa 
çıkardı. Babam denizi o kadar severdi 
ki. Kalp hastasıydı. Bir gün kriz geliyor, 
denize düşüyor ve boğuluyor. Lokanta­
mız vardı: Pandelli. Duruyor, ama neler 
yapmadılar oraya? En son mezeciydi. 
Eniştem akerdeon çalardı, Valerio. 
Radyoda da çaldı. Şimdi İtalya’da...”
Kaçamak sevişmeler
Annesi Yahudi, babası Rum, Kuz- 
guncuk’un sevilen bir hanımının Türk 
eşi anlatıyor:
“Ocakta Boğaz’a haç atarlardı, 
İsa’nm isim gününde. Rumlar, Musevi- 
ler, Ermeniler, Türkler, herkes katılırdı. 
Yalnızca yeni yerleşenler bu işe uzaktan 
bakarlardı. Okulda da, sınıfta da karı­
şıktık. Milliyet ayrımı yoktu. Zengin bir 
semt değildi. Orta halliler otururdu. Fa­
kirlik de vardı. Ama çok şenlikliydi. Ka­
rışık evlilikler oldu. Museviler, Rumlar 
kendi aralarında evlenirdi. 10-15 yıl ni­
şanlı kalanlar da olurdu. Ermeni erkek­
leri, Rum kızı isterdi. Daha neşeli, ke­
der bilmez oldukları için. Hatta şöyle 
bir söz de vardı, afedersiniz: ‘Ermeni 
yemeğinden sonra, Musevi yatağında, 
Rum kadınıyla sevişeceksin.’”
1909 doğumlu bir başka Kuzguncuklu 
hanımı da dinleyelim: “Kocam Müslü- 
mandı. Ben de kııkbeş yıl önce Müslü­
man oldum. Camiye gidiyorum. Sina­
gogla ilgili bir sorun olmadı. Hatta bana 
yardım ettiler. Akşamları tüm kızlar 
icadiye’de tur yapardık. Rum çocuklara 
kur yapardık. Çok isteyenim oldu. Ben 
çok yaramazdım, Laterne çalınır, dans 
edilirdi Dereboyu’nda. Kaçamaklar 
olurdu, sevişilirdi. Yalan söyleyerek ev­
den kaçılırdı. Dimitrom vardı, ille beni 
almak isterdi. Onunla çok flört ettim.”
Bir yeri oralılardan daha insanca ne 
anlatabilir? Kuzguncuk üzerine bu an­
latılanlar iyi, kötü yanlarıyla bir “anıt” 
oluşturumuyor mu? Ötekini sevmenin, 
hoşgörünün anıtı değil mi bu? Neden 
yaratılmasın bugün de bu anıtlardan?
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği


Bir huzur masalı gibi

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository