Berlamont, J.

Monbaliu, J.

Vanneuville, W.

Verwaest, T.

Willems, P.

Open Marine Archive

2 | Het Ingenieursblad 11-12/2008
Tijdens het congres “Water en Klimaat-
verandering” op 14 en 15 oktober 2008 
in Antwerpen werden concrete resultaten 
gepresenteerd over de invloed van 
klimaatverandering op hydrologische en 
hydraulische extremen (hoog- en laagwater) 
langs Vlaamse rivieren en langs de kust. 
Ze zijn gebaseerd op de tussentijdse 
resultaten van drie lopende onderzoeks-
projecten voor de Federale en Vlaamse 
Overheid. Voorliggend artikel geeft een 
samen vattend overzicht van de bevindingen. 
Patrick Willems, Toon Verwaest, 
Wouter Vanneuville, 
Jean Berlamont & Jaak Monbaliu
De hydrologische en hydraulische impactresultaten zijn gebaseerd op klimaatveranderingscenario’s voor neerslag, verdamping, zeespiegelstijging, 
windklimaat en golfklimaat tot het jaar 2100. De scena-
rio’s zijn afgeleid via het statistisch analyseren van simula-
ties met regionale Europese klimaatmodellen (CCI-HYDR 
onderzoeksproject voor Federaal Wetenschapsbeleid; zie 
ook Het Ingenieursblad nr.1 2007 [1]). De simulaties ge-
ven een indicatie van de verandering in het klimaat ten 
gevolge van de toekomstige evoluties in de uitstoot van 
broeikasgassen. Schattingen in deze toekomstige uitstoot 
zijn gemaakt door de Intergouvernementele Werkgroep 
rond Klimaatverandering (IPCC). Ze zijn gebaseerd op toe-
komstverwachtingen van de evolutie van de wereldeco-
nomie, van de bevolkingstoename, van het gebruik van 
materialen, van energiebronnen, enzovoort. Deze evolutie 
kan meer of minder duurzaam verlopen, al dan niet sterk 
rekening houdend met ecologische aspecten, en meer 
mondiaal of meer regionaal georiënteerd. Als gevolg hier-
van kunnen de concentraties van de broeikasgassen in de 
atmosfeer verder blijven toenemen tot het jaar 2100 met 
in het meest pessimistische scenario een verdrievoudiging 
van de CO2 uitstoot. Een ander scenario is dat deze eerst 
toenemen tot het midden van de volgende eeuw en daar-
na opnieuw dalen. In het CCI-HYDR project zijn zo 5 sce-
nario’s en 31 simulaties met 10 regionale klimaatmodel-
len geanalyseerd. De brede waaier aan simulatieresultaten 
werd na statistische verwerking samengevat in een “laag-
scenario” (= minst pessimistisch scenario), “middenscena-
rio” en “hoogscenario” (= meest pessimistisch scenario). 
Invloed van klimaatverand ering in Vlaanderen
11-12/2008 Het Ingenieursblad | 3
Algemeen kan men stellen dat door klimaatverande-
ring de hoeveelheid verdamping in zowel de winter als 
de zomer toeneemt) en dat de neerslag in de winter 
toeneemt. De neerslagverandering in de zomer is com-
plexer: het zou minder vaak regenen (lagere neerslag-
volumes in de zomer) maar de hevige zomeronweders 
kunnen extremer zijn en vaker voorkomen (alhoewel 
niet alle klimaatmodellen het over dit laatste eens zijn). 
Langs de kust zal de zeespiegel stijgen, waarbij de hoog-
waters sneller stijgen dan de gemiddelde zeespiegel; de 
laagwaters stijgen trager. De windsnelheid en het golf-
klimaat zouden nagenoeg niet wijzigen. Uitzondering 
hierop is het golfklimaat langs de kust, dat zal toene-
men omdat de waterdiepte toeneemt door de stijgende 
zeespiegel.
Invloed op hoog- en laagwater langs 
rivieren in het Vlaamse binnenland
In opdracht van het Waterbouwkundig Laboratorium 
van de Vlaamse overheid werden de scenario’s doorge-
rekend in hydrologische en hydrodynamische riviermo-
dellen om de concrete invloed te bestuderen op hoog- 
en laagwaterdebieten langs rivieren in het stroomgebied 
van de Schelde. Dit gebeurde voor 67 deelbekkens in 
het Vlaamse binnenland, waarvoor hydrologische en 
hydrodynamische modellen beschikbaar zijn bij het 
Waterbouwkundig Laboratorium (zie ingekleurde gebie-
den in Figuur 1 en Figuur 2). De conclusies gaan voor alle 
rivieren in dezelfde lijn:
Invloed van klimaatverand ering in Vlaanderen
4 | Het Ingenieursblad 11-12/2008
Klimaatverandering
voor het laagwater in de zomer:
Door de sterke daling in de zomerneerslag en de toena-
me in de verdamping, daalt het debiet aanzienlijk. Tijdens 
droge zomers kunnen de laagste rivierdebieten met meer 
dan 50% dalen (gemiddeld 20% in het minst pessimis-
tische scenario, gemiddeld 70% in het meest pessimis-
tische scenario). Figuur 1 toont de resultaten voor het 
middenscenario. Het is duidelijk dat deze verwachtte 
daling in laagwaterafvoeren de kans op watertekorten 
aanzienlijk kan doen toenemen, wat nadelige gevolgen 
kan hebben voor het industrieel en huishoudelijk water-
gebruik, de diepgang voor de scheepvaart, voor de wa-
terkwaliteit, enz. Hoe deze daling zich vertaalt naar hoe 
vaak er watertekorten, vissterfte, enz. zullen zijn in de 
toekomst wordt in een vervolgstudie nog bestudeerd. 
voor het hoogwater in de winter:
De sterke stijging in de verdamping (tijdens zowel de 
winter als de zomer) compenseert voor een groot deel 
de toename in de winterneerslag. Daardoor valt de toe-
name in het aantal en de grootte van de overstromin-
gen (in de winter vooral langs rivieren) nog best mee. 
Piekafvoeren in de rivieren nemen in het meest pessimis-
tische scenario met niet meer dan ongeveer 35% toe 
(Figuur 2). Dergelijke toename kan echter wel de uitge-
strektheid van overstromingsgebieden plaatselijk sterk 
vergroten (voorbeeld Figuur 3).
voor het hoogwater in de zomer:
Extreme zomeronweders kunnen potentieel voor riole-
ringsoverstromingen zorgen (zoals meermaals tijdens re-
cente zomers in Vlaanderen opgemerkt). De meeste kli-
maatmodellen (alhoewel niet allemaal) voorspellen een 
toename in het aantal en de grootte van zulke hevige 
zomeronweders zodat ook een toename van het aantal 
rioleringsoverstromingen wordt verwacht. Als wij kijken 
naar de grootste bui die zich momenteel in een perio-
de van 10 jaar typisch voordoet, dan blijkt deze in het 
meest pessimistische scenario met ongeveer 30% toe te 
nemen. 
Merk op dat het telkens gaat om schattingen tegen 2100.
Invloed op hoogwater  
langs kust en Schelde
Langs de kust en langs de Schelde worden de overstro-
mingsrisico’s beïnvloed door de zeespiegelstijging en 
de verandering in wind en bijhorend golfklimaat. Het 
meest pessimistische scenario voor 2100 gaat uit van 
2 meter zeespiegelstijging en 8% toename in de wind-
snelheid (CLIMAR onderzoeksproject voor Federaal 
Wetenschapsbeleid [6]). Deze waarden zijn vergelijkbaar 
met wat de Deltacommissie in Nederland vooropstelt als 
bovengrensscenario: 2 tot 4 meter zeespiegelstijging tot 
2200 [9], al gaan zij er van uit dat de windsnelheid nage-
noeg niet zal wijzigen. De golfbelasting op kust en zee-
wering neemt in eender welk scenario beduidend toe 
(door toenemende waterdiepte ten gevolge van de zee-
spiegelstijging). De extreme golven op diep water veran-
deren wellicht weinig, maar verder wetenschappelijk on-
derzoek hierover wordt uitgevoerd. Doordat hoogwaters 
en laagwaters sneller/trager stijgen dan de gemiddelde 
zeespiegel neemt verder de getijslag toe. De toegeno-
men golfbelasting en getijslag zorgen voor een toename 
van de erosie van strand en duinen, en van de bijhoren-
de frequentie op bresvorming. Figuur 4 geeft aan dat bij 
een storm die zich gemiddeld 1 keer op de 17000 jaar 
voordoet dat voor het huidig klimaat enkel bresvorming 
te verwachten is in Wenduine, Oostende en Mariakerke. 
Bij deze berekening zijn de kusthavens, die ook gevoe-
lig zijn voor overstroming, niet in rekening gebracht. Bij 
het toekomstig klimaat tegen 2100 en het meest pessi-
mistische scenario doet de bresvorming zich op een zeer 
groot aantal kuststroken voordoet. Bij deze berekenin-
gen is in Oostende een waterstand verondersteld van 
8m TAW (volgens de Tweede Algemene Waterpassing 
(TAW), die in België standaard als referentiepeil gebruikt 
wordt). Bij het klimaat 2100 en het meest pessimistische 
scenario stijgt deze waterstand tot 10.5m. Ter vergelij-
king: de meest extreme storm van de laatste eeuw in 
1953 had een waterstand van 6.66m TAW. 
Figuur 1: % daling in laagwaterafvoeren naar rivieren (middenscenario; klimaat 2100; 
gemiddeld per hydrografisch deelbekken) [5]. 
Figuur 2: stijging in piekafvoeren naar rivieren (meest pessimistische scenario; 
klimaat 2100; gemiddeld per hydrografisch deelbekken) [5]. 
Figuur 3: Lokaal overstromingsgebied met een gemiddelde 
herhalingstijd van 1 keer op de 100 jaar, voor en na 
klimaatverandering (Achtergrond: topografische kaart 1:10000, 
Nationaal Geografisch Instituut). 
11-12/2008 Het Ingenieursblad | 5
Klimaatverandering
Hogere waterstanden langs de kust vertalen zich ook 
naar hogere overstromingskansen langs de Schelde. In 
het huidig klimaat doen overstromingen zich tussen Gent 
en Vlissingen 1 keer op de 70 jaar voor. Na realisatie van 
het gecontroleerd overstromingsgebied van Kruibeke-
Bazel-Rupelmonde daalt deze kans tot 1 keer op de 350 
jaar. Bij een middenscenario van 60cm zeespiegelstijging 
en geen verdere maatregelen zou de overstromingskans 
opnieuw stijgen tot 1 keer op de 25 jaar tegen 2100 [7]; 
wat het belang aangeeft van het realiseren van het vol-
ledig geactualiseerde Sigmaplan. 
Zijn de trends reeds waarneembaar ?
Velen vragen zich af of deze trends door klimaatverande-
ring momenteel reeds waarneembaar zijn. Als men naar 
de waarnemingen van het KMI van de laatste 100 jaar in 
Ukkel kijkt, dan is de toename in de winterneerlag en de 
toename in de verdamping effectief reeds waarneembaar. 
De toename in het aantal en de grootte van het aantal 
zomeronweders is nog niet waarneembaar. Wel zijn er de 
laatste 15 jaar zeer veel hevige zomeronweders geweest, 
maar hier speelt nog een andere factor een rol: de natuur-
lijke klimaatoscillaties. Door natuurlijke schommelingen in 
het klimaat zijn er de laatste 15 jaar toevallig zeer veel zo-
meronweders voorgekomen, maar niet meer dan bijvoor-
beeld in de jaren 1910-1920 en de jaren 1960 (Figuur 5). 
Het aantal rioleringsoverstromingen is sinds die tijd wel 
sterk toegenomen maar dat vindt zijn verklaring in het 
gewijzigd landgebruik (toename in de verharding, aan-
leg van rioleringen en waterzuiveringsinfrastructuur). In 
de winterperiode is het aantal en de grootte van extreme 
winterbuien (die potentieel tot rivieroverstromingen lei-
den) de laatste 15 jaar wel beduidend hoger dan in de 
jaren 1910-1920 en 1960 (Figuur 6). De stijging is consi-
stent met de resultaten van klimaatmodellen (Figuur 7). 
Zeespiegelstijging is tenslotte duidelijk waarneembaar: 
stijging met een 20tal cm tijdens de laatste 100 jaar, dus 
2 mm/jaar (Figuur 8). Ook blijkt er uit deze waarnemin-
gen dat er een versnelling van de zeespiegelstijging op-
treedt van orde van grootte 1 mm/jaar/eeuw [6], maar de 
statistische betrouwbaarheid hiervan is beperkt. 
Figuur 4: Locatie van bresvorming door erosie van strand en duinen voor  
een gemiddelde herhalingstijd van 1 keer op de 17000 jaar, enerzijds voor het 
huidige zeeklimaat (blauw) en anderzijds voor een worst case scenario van  
2 m zeespiegelstijging en 8% toename van de windsnelheid (roos) [6].
Figuur 5: Multidecadale oscillaties in extreme zomerneerslag te Ukkel  
(gebaseerd op de 10 minuten neerslagintensiteiten geregistreerd door het KMI  
te Ukkel voor de periode 1898-2005) (uitbreiding van Willems et al., 2007 [2,3]). 
Figuur 6: Multidecadale oscillaties en trends in extreme winterneerslag te Ukkel 
(gebaseerd op de 10 minuten neerslagintensiteiten geregistreerd door het KMI te 
Ukkel voor de periode 1898-2005) (uitbreiding van Willems et al., 2007 [2,3]). 
Meer informatie
•	 www.kuleuven.be/hydr/CCI-HYDR
 CCI-HYDR onderzoeksproject over “Invloed van klimaat-
verandering op hydrologische extremen langs rivieren en 
rioleringen” van K.U.Leuven en KMI voor Federaal Weten-
schapsbeleid [4], en Onderzoeksproject over het “Effect van 
klimaatwijzigingen op afvoerdebieten in hoog- en laag-
watersituaties en op de globale waterbeschikbaarheid” 
van K.U.Leuven - Afdeling Hydraulica voor het Water-
bouwkundig Laboratorium van de Vlaamse Overheid [5].
•	 www.arcadisbelgium.be/climar
 CLIMAR onderzoeksproject over “Evaluation of clima-
te change impacts and adaptation responses for ma-
rine activities” uitgevoerd door de Beheerseenheid van 
het Mathematisch Model van de Noordzee (MUMM), 
Arcadis België, Waterbouwkundig Laboratorium van 
de Vlaamse Overheid, het Instituut voor Landbouw- en 
Visserijonderzoek (ILVO) en het Maritiem Instituut van 
de U.Gent, voor Federaal Wetenschapsbeleid [6].
•	 www.maths.lth.se/seamocs
 SeaMocs EU Research Training Network over “Applied 
stochastic models for ocean engineering, climate and 
safe transportation” gefinancierd door de Europese 
Commissie, met partners van 9 Europese universiteiten 
waaronder de Afdeling Hydraulica van de K.U.Leuven.
6 | Het Ingenieursblad 11-12/2008
Klimaatverandering
Regionale verschillen
De invloed van klimaatverandering is niet enkel sterk sei-
zoensafhankelijk maar ook regionaal zeer variabel. In de 
zuidelijke buurregio van Vlaanderen (vb. Somme en Seine 
rivierbekkens in Noord-Frankrijk) blijkt dat door klimaat-
verandering de evolutie naar verdroging verder versterkt 
zal worden, met een daling van zowel de zomer- als de 
winterafvoeren [8]. Waar in Vlaanderen de evolutie naar 
meer overstromingen nog onduidelijk is, verwacht men 
voor Noord-Frankrijk een daling van het aantal overstro-
mingen [8]. Meer noordelijk, in Nederland, wordt de ver-
wachte toename in het aantal overstromingen dan weer 
duidelijker [9]. Er is dus een duidelijke variatie in noord-
zuid richting. 
Besluit
De studie heeft waterbeheerders en waterbouwkundige 
ingenieurs de mogelijkheid gegeven om via de scenario’s 
afgeleid in de studie (de zogenaamde hoog-, midden- 
en laag-klimaatveranderingsscenario’s) de invloed in te 
rekenen van toekomstige klimaatverandering in nieuwe 
waterbeheersprojecten of bij de bouw van nieuwe wa-
terbouwkundige infrastructuur (zoals dijken, wachtbek-
kens, enz). De onzekerheden zijn echter nog zeer groot. 
Daarom moeten de evoluties van het klimaat de volgen-
de jaren verder nauwgezet opgevolgd worden, en moet 
bij nieuwe projecten voor waterbeheersing rekening ge-
houden worden met de mogelijkheid om preventieve, 
maar aanpasbare maatregelen te nemen. Bij het bevei-
ligen van de kustzone wordt momenteel reeds met flexi-
bele oplossingen gewerkt waarbij de zeewering wordt 
versterkt door het opspuiten van zand op het strand. Bij 
elke 5 jaarlijkse onderhoudsbeurt, kan de bescherming 
geleidelijk anticiperen op de verwachte zeespiegelstij-
ging. Naast structurele maatregelen zijn overstromings-
voorspellers 1 van de instrumenten die momenteel door 
de Vlaamse overheid worden ontwikkeld om anticipa-
tief te kunnen inspelen op dreigende wateroverlast. Een 
andere mogelijkheid die momenteel aan de K.U.Leuven 
(in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij) wordt 
onderzocht, is het gebruik van hydraulische regelstruc-
turen die overstromingen langs grote steden anticipa-
tief kunnen beperken. Ten slotte wordt ook nagegaan 
hoe de ontwerpregels voor de aanleg van rioleringen in 
Vlaanderen kunnen bijgesteld worden in het licht van 
het veranderende klimaat. De studie heeft aangetoond 
dat men naast deze lopende plannen m.b.t. een betere 
beheersing van overstromingen, de andere problemen 
m.b.t. waterbeschikbaarheid niet uit het oog mag ver-
liezen. Deze laatste problemen zijn momenteel nog on-
derbelicht (onder meer omdat ze veel geleidelijker op-
treden dan hoogwater en daardoor meer verborgen en 
indirect zijn). Laagwaterproblemen kunnen echter in de 
toekomst (tijdens de komende eeuw) mogelijks belang-
rijker worden dan de overstromingsproblematiek. 
Referenties
[1] Willems, P., Boukhris, O., Berlamont, J., Van Eerdenbrugh, K., Viaene, 
P., Blanckaert, J., 2007. “Impact van klimaatverandering op Vlaamse 
rivieren”, Het Ingenieursblad, nr. 1, januari 2007, 28-33.
[2] Willems, P., Ntegeka, V., Berlamont, J., 2007. “Analyse van trends 
en meerjarige schommelingen in de neerslagextremen op ba-
sis van de meer dan 100 jaar 10 minuten neerslag te Ukkel”, 
Rioleringswetenschap, jaargang 7, nr. 26, juni 2007, 45-53.
[3] Ntegeka, V., Willems, P., 2008. “Trends and multidecadal oscillations 
in rainfall extremes, based on a more than 100 years time series of 
10 minutes rainfall intensities at Uccle, Belgium”, Water Resources 
Research, 44, W07402, doi:10.1029/2007WR006471
[4] Ntegeka, V., Willems, P., Baguis, P., Roulin, E., 2008. “Climate change 
impact on hydrological extremes along rivers and urban drainage sy-
stems - Phase 1. Development of climate change scenarios for rain-
fall and ETo”, Samenvattend rapport bij de Fase 1 van het CCI-HYDR 
project door K.U.Leuven - Afdeling Hydraulica en KMI voor Federaal 
Wetenschapsbeleid, april 2008, 56 p.
Figuur 7: Recente trends en toekomstige evoluties in de extreme neerslag voor 
Vlaanderen (gebaseeerd op 28 simulaties met 10 verschillende regionale klimaat-
modellen): voorbeeld voor de winterperiode (uitbreiding van Willems et al., 2007 [2,3]).
Figuur 8: Stijging van de gemiddeld jaarlijkse zeespiegel te Oostende op basis van  
de periode 1927-2006 [6]. 
11-12/2008 Het Ingenieursblad | 7
Klimaatverandering
[5] Boukhris, O.F., Willems, P., Vanneuville, W., Van Eerdenbrugh, K., 
2008. “Climate change impact on hydrological extremes in Flanders: 
Regional differences”, Eindrapport voor de Vlaamse Overheid - 
Departement Mobiliteit en Openbare Werken - Waterbouwkundig 
Laboratorium, April 2008, 91 p.
[6] Van den Eynde, D., De Sutter, R., Maes, F., Verwaest, T., van Bockstaele, 
E., 2008. “Evaluation of climate change impacts and adaptation res-
ponses for marine activities: CLIMAR”, Samenvattend rapport bij de 
Fase 1 van het CLIMAR project voor Federaal Wetenschapsbeleid, juli 
2008, 33 p.
[7] Meyvis, L., Graré, W., Dauwe, W., 2003. “Actualisatie van het 
SIGMAPLAN”, tijdschrift Water, september 2003, 11 p. 
[8] Ducharne, A., 2008. “Projet RExHySS: Impact du changement clima-
tique sur les Ressources en eau et les Extrêmes Hydrologiques dans 
les bassins de la Seine et la Somme”, Rapport intermédiaire projet 
N° 0000454 programme Gestion et Impact du Changement Climati-
que, France, Septembre 2008, 20 p.
[9] Deltacommissie, 2008. “Samen werken met water - Bevindingen van de 
Deltacommissie 2008”, Deltacommissie Nederland, september 2008.
De auteurs
Patrick WILLEMS; Jean BERLAMONT en Jaak MONBALIU zijn 
werkzaam bij de Katholieke Universiteit Leuven, Afdeling Hydraulica, 
Kasteelpark Arenberg 40, BE-3001 Heverlee. 
E-mail: Patrick.Willems@bwk.kuleuven.be, Jaak.Monbaliu@bwk.kuleuven.be
Toon VERWAEST en Wouter VANNEUVILLE werken bij het Water-
bouwkundig Laboratorium van de Vlaamse Overheid, Berchemlei 115, 
BE-2140 Borgerhout.
E-mail: toon.verwaest@mow.vlaanderen.be 
 n


Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive