VLIZ Alien Species Consortium

Open Marine Archive

  Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel  
van de Noordzee en aanpalende estuaria 
 
Tijgervlokreeft 
De tijgervlokreeft Gammarus tigrinus is een soort die oor-
spronkelijk enkel voorkwam in Noord-Amerika. De soort zou 
in Europa terechtgekomen zijn via het ballastwater van 
transportschepen zoals bijvoorbeeld in Engeland in 1931 
het geval was, maar hij werd ook opzettelijk ingevoerd als 
visvoedsel zoals in Duitsland in 1957. In 1991 werd de tijger-
vlokreeft voor het eerst in België waargenomen. Mogelijk 
gebeurde de introductie in België door natuurlijke versprei-
ding langs de Maas, of onopzettelijk tijdens het uitzetten 
van vissen afkomstig uit Nederland in Belgische waterlopen. 
Het is een soort die voorkomt in zoete tot brakke milieus, 
waar hij zich snel kan verspreiden. 
Wetenschappelijke naam  
Gammarus tigrinus Sexton, 1939 
 
Oorspronkelijke verspreiding 
De tijgervlokreeft komt oorspronkelijk voor in licht brakke (zoutgehalte van 1 tot 20 à 25 PSU) [1,2] 
Noord-Amerikaanse waterlopen. Zijn natuurlijk verspreidingsgebied reikt van de Sint Lawrence rivier in 
Quebec tot Florida. De soort komt algemeen of dominant voor op de bodem in intergetijdengebieden. 
Hij verkiest grote, stille of traagbewegende watermassa’s [3] en bodems bedekt met riet, hard substraat 
of zand [1,2]. 
 
Eerste waarneming in België 
Men heeft lang aangenomen dat het eerste kreeftje voor België in april 1996 werd verzameld in de 
Grote Put van Ekeren (Antwerpen) [4]. Het tijgervlokreeftje bleek echter al veelvuldig voor te komen in 
waterstalen genomen in 1991 uit vier verschillende Kempense kanalen [5]. De aanwezigheid werd 
echter niet vastgesteld omdat de stalen slechts gedetermineerd werden tot op genus niveau. Hierdoor 
werd er geen onderscheid gemaakt met het inheemse vlokreeftjes zoals Gammarus duebeni en 
Gammarus pulex [5]. 
 
Verspreiding in België 
De tijgervlokreeft wordt gekenmerkt door een brede zouttolerantie en komt in Vlaanderen voor in water 
met een zoutgehalte tussen 28 en 5860 mg Cl-/l [6], (deze waarden komen overeen met 0,03 en 9,6 
PSU). Ter vergelijking: het zeewater van de Noordzee heeft een zoutgehalte van ongeveer 35 PSU. Deze 
zouttolerantie heeft er mee voor gezorgd dat het tijgervlokreeftje vandaag het meest algemene 
vlokreeftje in Vlaanderen is, waarbij het sinds 1999 in nagenoeg alle polderwaterlopen te vinden is [6]. 
Gezien het feit dat deze soort zowel in zoet als in brak water kan overleven, wordt de tijgervlokreeft 
opgenomen in de Belgische lijst van niet-inheemse mariene soorten. 
In ons studiegebied kan de tijgervlokreeft eveneens gevonden worden langsheen het Kanaal Gent-
Terneuzen [7]. 
 
- 1 -  
© Lodewijk Roelen 
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
Verspreiding in onze buurlanden 
Het tijgervlokreeftje werd in 1931 ontdekt in de brakke Engelse waterlopen rond Droitwich en Coventry 
(nabij Birmingham). Deze exemplaren werden bovendien gebruikt om de soort officieel te beschrijven 
[8]. 
Op basis van getuigenissen van vissers uit Lough Neagh 
(Noord-Ierland) die beweerden dat vlokreeften hun netten 
beschadigden, vermoeden sommige wetenschappers dat 
deze soort al vóór 1931 in Ierland aanwezig was. In dat 
geval zou het tijgervlokreeftje tijdens de Eerste 
Wereldoorlog via ballastwater van Amerikaanse schepen 
in de Ierse Bann rivier geïntroduceerd zijn. Vandaag 
domineert het tijgervlokreeftje de Noord-Ierse waterlopen 
Lough Neagh, Lough Erne en de monding van de Bann 
rivier [3]. 
In 1957 werden Engelse [2] exemplaren in Duitsland 
gekweekt en bewust uitgezet in de Duitse rivier de Wezer 
en haar bronrivier de Werra, om er de door zoutvervuiling 
[2] verdwenen inheemse vlokreeften te vervangen [9]. Deze tijgervlokreeftjes trokken vanaf 1967 via de 
monding van de Wezer en de monding van de Eems op naar de Baltische Zee, waar ze uiteindelijk in 
1979 toekwamen [2,10]. Anno 2005 bezet het kreeftje er zowel het Wislahaf (het strandmeer tussen 
Polen en Rusland), de Bay of Puck als de Finse Golf [11]. 
In Nederland kan men tijgervlokreeftjes waarnemen sinds mei 1964. In de herfst van 1965 domineerden 
ze reeds het IJsselmeer en kwamen ze ook voor in het Veluwemeer en de binnenwateren van Noord-
Holland [3,12,13]. Het centrum van het verspreidingsgebied viel samen met de locatie waar op 26 juli 
1960 enkele tientallen tijgervlokreeftjes - afkomstig uit Lough Neagh in Ierland - werden uitgezet 
(Kooizand nabij Enkhuizen in het IJsselmeer), nadat de experimenten erop waren beëindigd [12]. De 
wetenschappers gingen er van uit dat de diertjes zich in het wild niet zouden kunnen voortplanten, 
aangezien ze dat ook niet deden in gevangenschap. Enkele tientallen vlokreeftjes zouden bovendien te 
weinig zijn om aanleiding te geven tot een permanent gevestigde populatie [12]. Genetisch onderzoek 
bevestigde echter de Ierse oorsprong van de huidige Nederlandse tijgervlokreeftpopulatie. Hierdoor 
werd bewezen dat de uitgezette vlokreeftjes van 1960 wel degelijk de voorouders waren van de huidig 
aanwezige exemplaren [2]. Bij verder onderzoek in de jaren 1970 werden de tijgervlokreeftjes 
aangetroffen in nagenoeg alle wateren in het zuiden en het oosten van het land en de brakke wateren 
aan de kustgebieden [2,9,14]. Vanaf 1984 begon men het tijgervlokreeftje ook waar te nemen rond de 
eilanden Texel, Terschelling en Ameland [15]. De introductie van de Kaspische slijkgarnaal 
Chelicorophium curvispinum en de reuzenvlokreeft Dikerogammarus villosus in de Nederlandse Rijn, 
respectievelijk in 1987 en 1995 zorgt voor concurrentie, waardoor het tijgervlokreeftje 
weggeconcurreerd kan worden door deze andere niet-inheemse soorten [16]. 
In Noord Frankrijk werd het tijgervlokreeftje voor het eerst gesignaleerd in 1991 in de Moezel, een 
zijrivier van de Rijn. Van daaruit verspreidde de soort zich snel naar de Seine, de Rhône (beiden in 1995) 
en de Loire (2003). In 2005 werden de tijgervlokreeftjes ook aan de Zuid-Bretoense kust waargenomen. 
Wetenschappers voorspellen dat de tijgervlokreeft alle Bretoense wateren tegen 2018 zal gekoloniseerd 
hebben [17]. 
 
Wijze van introductie 
De oorspronkelijke introductie in Europa vond reeds vóór 1931 plaats, waarschijnlijk via het ballastwater 
van transportschepen [3]. Vervolgens zijn er eveneens opzettelijke introducties gebeurd: bijvoorbeeld in 
Duitsland om de door vervuiling verdwenen inheemse vlokreeftjes te vervangen [9] of in Nederland, als 
resultaat van een foute inschatting van een wetenschapper, waarbij men dacht dat de soort niet in het 
wild kon overleven [12]. 
 
- 2 -  
© Pieter Boets 
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
De manier waarop het tijgervlokreeftje de Belgische wateren heeft bereikt, is tot op heden giswerk [18]. 
Mogelijk heeft de soort vanuit Nederland - via de Maas of het Zuidwillemsvaartkanaal - de Belgische 
waterlopen bereikt [4]. Voor de introductie in de Grote Put van Ekeren zijn er twee hypothesen. Mogelijk 
werd het tijgervlokreeftje geïmporteerd samen met visuitzettingen uit Nederland. Volgens een 
alternatieve hypothese kan het ook zijn dat sportduikers of watervogels die kort tevoren in Nederlandse 
wateren gedoken hadden, deze niet-inheemse soort onbewust met zich meebrachten tijdens een 
volgende duik in de Grote Put van Ekeren [4]. 
 
Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien 
Het tijgervlokreeftje heeft een korte levenscyclus in vergelijking met onze inheemse soorten (de 
brakwatervlokreeft Gammarus duebeni en Gammarus zaddachi [6]) en is al na anderhalve maand 
volwassen. Bovendien kunnen volwassen exemplaren zich tot 16 maal per jaar voortplanten en tijdens 
één seizoen dus verscheidene generaties produceren. Onze inheemse soorten hebben daarentegen tot 
zes maanden nodig om volwassen te worden. De eerste nieuwe generatie - die in de lente geboren 
wordt - kan zich dus ten vroegste in de herfst voortplanten. Tijdens de herfst zijn de temperaturen 
echter lager, waardoor de eieren langzamer tot ontwikkeling zullen komen. Bovendien hebben de 
exemplaren die in de lente al volwassen zijn, slechts 1 tot 4 voortplantingscycli per jaar [9]. 
Daarnaast wordt de tijgervlokreeft gekenmerkt door een grote zouttolerantie: bij optimale 
temperaturen kan de soort overleven in zoutgehaltes tussen 180 en 7100 mg Cl-/l [19], wat 
overeenkomt met een zoutgehalte tussen 0,3 en 11 PSU. Sommige wetenschappers stellen zelfs dat de 
soort zoutgehaltes tot 18 000 mg Cl-/l kan verdragen [9], wat ongeveer overeenkomt met een 
zoutgehalte van 29,5 PSU. Ter vergelijking: het zeewater van de Noordzee heeft een zoutgehalte van 
ongeveer 35 PSU. Ze zijn ook beter bestand tegen zuurstoftekort, wisselende temperaturen en 
vervuiling [20] in vergelijking met de twee inheemse soorten [6,9,14]. 
 
Factoren die de verspreiding beïnvloeden 
Dankzij zijn brede zouttolerantie kan het tijgervlokreeftje zowel 
in zoete waterlopen overleven als in waterlopen met een hoger 
zoutgehalte. Eerdere berichten die stellen dat deze soort zich 
niet in zeer zoet water kan voortplanten [9,21] worden betwist, 
aangezien de soort ook in zoet water massaal aangetroffen kan 
worden [22]. 
Deze brede zouttolerantie heeft mogelijk een belangrijke 
invloed gehad op het verspreidingspatroon van het 
tijgervlokreeftje in Vlaanderen, waar het zoutgehalte van de 
waterlopen tijdens de afgelopen 20 jaar is afgenomen. Het 
tijgervlokreeftje kwam steeds vaker en in grotere aantallen voor 
in waterlopen waar het zoutgehalte daalde. Sommige auteurs 
beweren dat de voornaamste oorzaak van de afname van 
populaties van inheemse soorten bij dit dalende zoutgehalte 
ligt, en in mindere mate door concurrentie met het 
tijgervlokreeftje [6]. 
 
 
Effecten of potentiële effecten en maatregelen 
Na de introductie van het tijgervlokreeftje konden de inheemse vlokreeftjes in de Rijn, de Nederlandse 
waterlopen en de Baltische Zee zich moeilijker handhaven [9,14,21]. Het tijgervlokreeftje heeft mogelijk 
een competitief voordeel: hij kan zich sneller voortplanten. Bovendien kan deze omnivoor zich 
 
- 3 -  
© Thierry Vercauteren   
(Provinciaal Instituut voor Hygiëne, Antwerpen) 
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
eveneens voeden met kleinere inheemse vlokreeftsoorten [9,11]. 
 
Specifieke kenmerken 
Het tijgervlokreeftje is een relatief klein vlokreeftje (4 tot 
11 millimeter) [23] en voedt zich voornamelijk via het 
filteren van organisch materiaal uit de waterkolom. Als 
omnivoor consumeert het zowel diertjes, planten, algen 
en dood organisch materiaal [11]. 
De naam tigrinus duidt op een wat donker streeppatroon 
bij vers gevangen individuen. Dit streeppatroon verdwijnt 
echter snel als de dieren in formol of alcohol worden 
bewaard, waardoor het geen eenvoudige opdracht is om 
de kleinere exemplaren van tijgervlokreeftje van andere 
vlokreeftjes te onderscheiden [4]. Tijdens de zomerfase 
zijn volledig volwassen mannelijke exemplaren te 
herkennen aan de aanwezigheid van gekroesde haren op 
hun antennes, poten en achterste uitsteeksels [8,13]. 
 
Weetjes 
Een haat-liefde verhouding 
Het tijgervlokreeftje heeft zowel een positieve als een negatieve impact op de visserij. Na zijn 
introductie in Duitsland en Nederland, werd de soort erg geapprecieerd als visvoedsel [17]. Minder 
leuk echter was dat tijgervlokreeftjes geregeld doorheen de visnetten beten [9,13] en zo schade 
aanbrachten. 
 
Strijd tussen de indringers 
Aangezien bij vlokreeftjes de grotere exemplaren de kleinere opeten, krijgt het tijgervlokreeftje het 
in sommige gebieden - onder andere in het Rijngebied - nu zelf moeilijk door de introductie van een 
grotere soort de reuzenvlokreeft Dikerogammarus villosus (die tot 30 millimeter kan worden [24]). 
De niet-inheemse Kaspische slijkgarnaal Chelicorophium curvispinum (met een grootte van 9 
millimeter [25]) heeft eveneens te lijden onder de introductie van deze reusachtige veelvraat. De 
inheemse vlokreeftjes kunnen spijtig genoeg geen profijt halen uit het gekibbel tussen deze exoten 
[16,26]. 
 
Het tijgervlopaard van Troje 
Toen de Duitsers in 1957 tijgervlokreeftjes in de Wezer rivier introduceerden, brachten ze onbewust 
een ongewenste gast mee binnen. Binnenin de tijgervlokreeftjes hielt zich immers de parasiet 
Paratenuisentis ambiguus verscholen. Deze blijkt vooral problemen te veroorzaken bij de palingen in 
de Duitse rivieren en meren. De parasiet leeft in de palingen en gebruikt het tijgervlokreeftje enkel 
om zijn voortplantingscyclus te vervolledigen [27]. Uitzonderlijk gebruikt de parasiet het 
tijgervlokreeftje als een Trojaans paard om nieuwe gebieden te veroveren.  
 
Hoe verwijzen naar deze fiche? 
VLIZ Alien Species Consortium (2011). Tijgervlokreeft - Gammarus tigrinus. Niet-inheemse soorten van 
het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. VLIZ Information Sheets, 63. Vlaams Instituut 
 
- 4 -  
© Tim Worsfold 
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
voor de Zee (VLIZ): Oostende, Belgium. 6 pp. 
 
VLIZ Alien species consortium: http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=project&proid=2170  
Lector:  Pieter Boets 
Online beschikbaar op: http://www.vliz.be/wiki/Lijst_niet-inheemse_soorten_Belgisch_deel_Noordzee_en_aanpalende_estuaria 
 
Geraadpleegde bronnen 
[1] Kelly, D.W.; McIsaac, H.J.; Heath, D.D. (2006). Vicariance and dispersal effects on phylogeographic 
structure and speciation in a widespread estuarine invertebrate. Evolution 60(2): 257-267. details 
 
[2] Kelly, D.W.; Muirhead, J.R.; Heath, D.D.; MacIsaac, H.J. (2006). Contrasting patterns in genetic 
diversity following multiple invasions of fresh and brackish waters. Mol. Ecol. 15(12): 3641-3653. 
details 
 
[3] Costello, M.J. (1993). Biogeography of alien amphipods occurring in Ireland, and interactions with 
native species. Crustaceana 65(3): 287-299. details 
 
[4] Vercauteren, Th.; Wouters, K.; Van de Poel, D. (1999). Eerste melding van de tijgervlokreeft 
(Gammarus tigrinus Sexton, 1939) in België Berichten over macrofauna en biol. kwal. v. 
oppervlaktewateren in de Prov. Antwerpen 11: 1-9 . details 
 
[5] Messiaen, M.; Lock, K.; Gabriels, W.; Vercauteren, Th.; Wouters, K.; Boets, P.; Goethals, P.L.M. (2010). 
Alien macrocrustaceans in freshwater ecosystems in the eastern part of Flanders (Belgium). Belg. 
J. Zool. 140(1): 30-39 . details 
 
[6] Boets, P.; Lock, K.; Goethals, P.L.M. (2011). Shifts in the gammarid (Amphipoda) fauna of brackish 
polder waters in Flanders (Belgium). J. Crust. Biol. 31(2): 270-277. details 
 
[7]  Boets, P.; Lock, K.; Goethals, P.L.M. (2011). Using long-term monitoring to investigate the changes 
in species composition in the harbour of Ghent (Belgium). Hydrobiologia 663: 155-166. details 
 
[8] Sexton, E.W. (1939). On a new species of Gammarus (G. tigrinus) from Droitwich district. J. Mar. 
Biol. Ass. U.K. 23(2): 543-551. details 
 
[9] Pinkster, S.; Smit, H.; Brandse-de Jong, N. (1977). The introduction of the alien amphipod 
Gammarus tigrinus Sexton, 1939, in the Netherlands and its competition with indigenous species. 
Crustaceana, Suppl. 4: 91-105. details 
 
[10]  Gollasch, S.; Nehring, S. (2006). National checklist for aquatic alien species in Germany. Aquat. 
Invasions 1(4): 245-269. details 
 
[11] Grigorovich, I.A.; Kang, M.; Ciborowski, J.J.H. (2005). Colonization of the Laurentian Great Lakes by 
the amphipod Gammarus tigrinus, a native of the North American Atlantic Coast. J. Great Lakes 
Res. 31(3): 333-342. details 
 
[12] Nijssen, H.; Stock, J.H. (1966). The amphipod, Gammarus tigrinus Sexton, 1939 , introduced in the 
Netherlands (Crustacea). Beaufortia 13(160): 197-206. details 
 
[13] Stock, J.H.; Nijssen, H. (1967). De ingevoerde vlokreeft, Gammarus tigrinus Sexton, 1939, krijgt 
vaste voet in Nederland .Het Zeepaard 27(1): 2-5. details 
 
[14] Szaniawska, A.; Lapucki, T.; Normant, M. (2003). The invasive amphipod Gammarus tigrinus 
 
- 5 -  
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
 
- 6 -  
Sexton, 1939 in Puck Bay. Oceanologia 45(3): 507-510. details 
 
[15]  Pinkster, S.; Scheepmaker, M.P.C.; Platvoet, D.; Broodbakker, N. (1992). Drastic changes in the 
amphipod fauna (Crustacea) of Dutch inland waters during the last 25 years. Bijdr. Dierkd. 61(4): 
193-204. details 
 
[16] Van Riel, M.C.; van der Velde, G.; Rajagopal, S.; Marguillier, S.; Dehairs, F.; bij de Vaate, A. (2006). 
Trophic relationships in the Rhine food web during invasion and after establishment of the Ponto
-Caspian invader Dikerogammarus villosus. Hydrobiologia 565(1): 39-58. details 
 
[17] Piscart, C.; Maazouzi, C.; Marmonier, P. (2008). Range expansion of the North American alien 
amphipod Gammarus tigrinus Sexton, 1939 (Crustacea: Gammaridae) in Brittany, France. Aquat. 
Invasions 3(4): 449-453. details 
 
[18]  Kerckhof, F.; Haelters, J.; Gollasch, S. (2007). Alien species in the marine and brackish ecosystem: 
the situation in Belgian waters. Aquat. Invasions 2(3): 243-257. details 
 
[19]  Savage, A.A. (Ed.) (1982). The survival and growth of Gammarus tigrinus Sexton (Crustacea: 
Amphipoda) in relation to salinity and temperature. Hydrobiologia 94: 201-212. details 
 
[20]  Wijnhoven, S.; Van Riel, M.C.; van der Velde, G. (2003). Exotic and indigenous freshwater 
gammarid species: physiological tolerance to water temperature in relation to ionic content of 
the water. Aquat. Ecol. 37(2): 151-158. details 
 
[21] Pinkster, S. (1975). The introduction of the alien amphipod Gammarus tigrinus Sexton, 1939 
(Crustacea, Amphipoda) in the Netherlands and its competition with indigenous species. 
Hydrobiol. Bull. 9(3): 131-138. details 
 
[22]  Persoonlijke mededeling door Pieter Boets 2011. 
 
[23]  Naylor, M. (2006). Alien species in Swedish seas: Gammarus tigrinus. Informationscentralerna för 
Bottniska viken, Egentliga Östersjön och Västerhavet: Sweden. 3 pp. details 
 
[24]  Naylor, M. (2006). Alien species in Swedish seas: Killer shrimp (Dikerogammarus villosus). Third 
update. Informationscentralerna för Bottniska viken, Egentliga Östersjön och Västerhavet: 
Sweden. 3 pp. details 
 
[25]  Naylor, M. (2006). Alien species in Swedish seas: Caspian mud shrimp (Corophium curvispinum). 
Informationscentralerna för Bottniska viken, Egentliga Östersjön och Västerhavet: Sweden. 3 pp. 
details 
 
[26]  bij de Vaate, A.; Jazdzewski, K.; Ketelaars, H.A.M.; Gollasch, S.; van der Velde, G. (2002). 
Geographical patterns in range extension of Ponto-Caspian macroinvertebrate species in Europe. 
Can. J. Fish. Aquat. Sci./J. Can. Sci. Halieut. Aquat. 59(7): 1159-1174. details 
 
[27]  Køie, M. (1991). Swimbladder nematodes (Anguillicola spp.) and gill monogeneans 
(Pseudodactylogyrus spp.) parasitic on the european eel (Anguilla anguilla ). J. Cons. - Cons. Int. 
Explor. Mer 47(3): 391-398. details  
 
 
 
 


Tijgervlokreeft - <i>Gammarus tigrinus</i>. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive