Kerckhof, F.

Open Marine Archive

25VLIZ • DE GROTE REDE • 2011 • 29
DE MAANVIS,  
EEN  
WEL ERG VREEMDE 
VERSCHIJNING
Cis 
De Strandjutter 
Vissen, ze komen in nogal wat vormen 
voor. Maar de maanvis, die tart pas echt 
elke verbeelding! Gestroomlijnd kun je ze 
bezwaarlijk noemen, ze ziet er uit als een 
ronde afgeplatte schijf met twee hoge, 
puntige vinnen. Dit, samen met een kop 
die nauwelijks te onderscheiden valt van 
het lichaam en een staartvin die herleid is 
tot een smalle zoom, geeft de maanvis een 
log voorkomen. Geen wonder dat men ze in 
noordelijke landen “zwemmende kop” of 
“klompvis” noemt. Wij zuiderlingen houden 
het bij het voor de hand liggende maanvis. 
Omdat maanvissen publiekstrekkers 
zijn, vind je ze in heel wat aquaria of 
natuurhistorische musea. Wil je zelf oog in 
oog staan met een (opgezet) exemplaar, 
dan kun je terecht bij het Oostendse 
Noordzee aquarium. En als je voor het geluk 
geboren bent, bestaat zelf de kans tijdens 
de wintermaanden december-februari een 
dergelijke rariteit aangespoeld op het strand 
te treffen!
Stumperds in ondiep water, 
recordhouders op volle zee 
Maanvissen leven in hun eentje in alle 
tropische en gematigde oceanen, doorgaans 
ver uit de kust. Ook bij ons worden ze 
sporadisch waargenomen: vanaf halfweg de 
zomer (eerst nog levend) tot een stuk in  
de winter (vaak strandend). Dat aanspoelen 
heeft alles met hun typische afgeplatte 
lichaamsbouw te maken. Als ze in het 
ondiepe kustwater terechtkomen, verstijven 
ze van de kou en worden door de 
brandingsgolven omgegooid. Ze zijn 
bovendien rigide gebouwd, enkel de twee 
vinnen zijn beweeglijk. 
De maanvis is een en al spier. Onder de 
schubloze huid schuilt een dikke kraak-
benige laag, waar bijna niet door te komen 
is. Toch is de maanvis een echte beenvis, 
meer nog wereldwijd de allergrootste 
beenvis! Met tot meer dan 3 m lang en 3 ton 
zwaar, zijn het echte kanjers. Bij ons spoelen 
meestal jonge dieren aan (maximaal 1 m 
lengte, 100 kg zwaar). Maanvissen zijn ook 
nog eens recordhouder qua aantal 
nakomelingen. Een vrouwtje kan tot  
300 miljoen eitjes in één legsel afzetten.  
Toch is het bestand de laatste jaren sterk 
afgenomen. Niet de gerichte visserij – zijn 
vlees is wat slijmerig en daarom, buiten de 
Aziatische landen, niet erg gewaardeerd – 
maar de occasionele bijvangst bij andere 
visserijen vormt een bedreiging.
Schijn bedriegt   
de zonnende maanvis…. 
Veel mysteries rond de levenswijze van 
deze vis zijn intussen opgehelderd. 
Maanvissen eten als een van de weinige 
dieren kwallen. Omdat kwallen grotendeels 
uit water bestaan en dus niet erg voedzaam 
zijn, wordt er ook bijgeklust. Algen, kleine 
kreeftjes (plankton) en aas staan eveneens 
op het menu en worden met de kleine bek 
beknabbeld. Ook het beeld van trage en 
logge dieren klopt niet. Uit recent onderzoek 
met volgapparatuur blijkt dat maanvissen erg 
goede zwemmers zijn die lange afstanden 
kunnen afleggen. Door hun twee langwerpige 
vinnen als peddels te gebruiken moeten ze 
qua efficiëntie overigens niet onderdoen voor 
andere vissen. Je ziet ze ook regelmatig 
drijvend – zogenaamd, “zonnend” vandaar 
de Engelse naam “ocean sunfish” – aan het 
zeeoppervlak. Waarom ze dat doen is niet 
bekend. Warmen ze zich op, zijn het 
verzwakte dieren of is het om parasieten 
kwijt te raken? Wie zal het zeggen?  
Feit is dat zeker oudere maanvissen echte 
drijvende dierentuinen zijn, die inwendig en 
op de huid wel 40 andere organismen  
(vooral wormen en kleine kreeftjes) mee 
laten reizen. 
De regelmaat  
van de verwondering
Elk jaar zijn er wel 1-2 strandingen aan 
de zuidelijke Noordzee. In de winters van 
2004 en 2005, met telkens een tiental 
exemplaren, was er sprake van een invasie. 
Deze winter spoelde er op 10 december 
2009 een klein exemplaar aan op het strand 
van Duinkerke. Het aanspoelen van zo’n 
bizarre vis, zeker bij een groter exemplaar, 
gaat zelden onopgemerkt voorbij. Dat was 
vroeger niet anders. Zo trok het aanspoelen 
van een enorme maanvis van 8 bij 6 voet 
(ongeveer 2,4 x 1,8 m) op het strand van 
Scheveningen op 13 december 1563, heel 
wat aandacht. Adriaen Coenen (1514-1587), 
een notabel Scheveningse vishandelaar en 
amateur-bioloog, koopt de vis en probeert ze 
te bewaren. Het drogen, na het verwijderen 
  Gemiddeld stranden jaarlijks 1-2 maan- 
vissen op de kusten van de Zuidelijke 
Noordzee. Veelal gebeurt dit in de winter-
maanden en betreft het jonge exemplaren 
(BMM)
van de ingewanden, mislukt echter en hij 
illustreert de merkwaardige vis samen met 
andere rariteiten in zijn “Visboeck”  
(zie illustratie rechterbovenhoek). 
Sindsdien blijven tijdens de winter, met 
de regelmaat van de klok, maanvissen 
stranden. Daarmee wordt de veronderstelling 
tegengesproken dat klimaatsveranderingen 
de oorzaak zouden zijn. Laat nu net het 
aanspoelen van maanvissen een constante 
zijn door de eeuwen heen. Zijn er dan toch 
nog zekerheden in de natuur?
FK
• Egmond F. (2005). Het Visboek. De wereld volgens 
Adriaen Coenen 1514-1587. Walburg Pers: 240pp.
 Bronnen


Cis de strandjutter: De maanvis, een wel erg vreemde verschijning

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive