Seys, J.

Open Marine Archive

10
ZEEPIEREN 
IN MATEN EN GEWICHTEN
Pierenspitters en zeeaas
Zeeaas is er in soorten. Hengelaars
nemen vaak hun toevlucht tot ‘zagers’ 
(tot 50 cm grote, groenachtige wormen:
Nereis virens, die ten gevolge van de
ontelbare batterijen bewegelijke schijn-
pootjes wel iets weg hebben van een ket-
tingzaagblad), ‘witjes’ (roze-wit gekleur-
de, zandbewonende wormpjes: Nephtys
soorten), ‘slijkzagertjes’ (een zeer zachte,
veelkleurige wormensoort van slibbige
bodems: Nereis diversicolor) en ‘zachte
krab’ of ‘pelers’ (de pas vervelde en
daarom nog niet verharde
Strandkrabben: Carcinus maenas) als 
lok- en bijtmiddel. Maar het meest geliefd
zijn de ‘leeglopers’ en ‘Franse tappen’,
in een meer algemene benaming zeepie-
ren genoemd. Reeds honderden jaren
terug was gekend dat zeepieren een 
uitstekend aas voor de hengelvisserij zijn.
De Franse onderzoeker Belon vermeldde
reeds in 1555 in zijn De la Nature et la
diversité de poissons dat deze gravers
hun aanwezigheid verraden door hoop-
jes en dat ze gebruikt kunnen worden als
zeeaas. 
Het dagboek van een leegloper
Iedere regelmatige strandbezoeker kent
ze wel, de ‘tandpastahoopjes’ op het
strand. Deze hoopjes zijn niets anders
dan de uit zand bestaande uitwerpselen
van de zeepier. Ze verraden de uitgang
van de woonbuis van deze bewoner van
slik en strand. De pier zelf laat zich even-
wel nooit zien, bevreesd als hij is voor
hongerige vogels en vissen. 
De Zeepier is niet alleen de bekendste
zeeworm. Op nogal wat stranden en
ondiepe zeeën (bv. Waddenzee) legt hij
ook het meest gewicht in de schaal. 
Bij hengelaars zijn zeepieren het meest geliefd als zeeaas 
MD MD
Een zeepier in een onnatuurlijk 
habitat: bovenop het zand in plaats
van veilig diep in zijn woonbuis 
MD
Iedere regelmatige strandbezoeker
kent ze wel, de ‘tandpastahoopjes’
op het strand die niets anders zijn
dan de uit zand bestaande uitwerp-
selen van de zeepier
11
De dichtheden kunnen oplopen tot wel
100 pieren per vierkante meter, maar
doorgaans herbergt een dergelijke
oppervlakte maximaal 20 individuen.
Hoewel ze uitzonderlijk ook wel eens
bovenop het zand kruipend kunnen wor-
den waargenomen, geven ze de voor-
keur aan hun donkere en veilige woon-
buizen. Graven doen ze als de beste en
hun met slijm beklede U- of J-vormige
gangen zijn belangrijke insijpelkanalen
voor zuurstof- en voedselrijk water. 
Door regelmatige, samentrekkende bewe-
gingen pompen de wormen dit water
doorheen hun éénrichtingsstraat, terwijl
ze het lekkers (voornamelijk bacteria,
maar ook kiezelwiertjes) met hun slijmeri-
ge en met papillen bezette, uitstulpbare
mond opnemen. Na 3-6 uur is al wat 
binnenkwam langs de trechtervormige
opening van de woonbuis en niet 
verteerd kon worden, er aan de andere
zijde alweer uitgepoept.
Onze pieren groeien dan ook als kool,
zij het dat vraatzuchtige vissen en vogels
het nogal eens op hun staart gemikt heb-
ben. Zijn gevoeg doen is voor de worm
immers geen lachertje en kan maar best
in het grootste geheim gebeuren. 
Zodra een Schol of steltloper enige bewe-
ging ontwaart ter hoogte van de gang
hapt hij toe… met vaak als buit niets
meer dan een stukje staart. Gelukkig is
dit ‘staarthappen’ niet dodelijk voor de
worm want naar schatting 30% van het
gewicht van een zeepierpopulatie wordt
jaarlijks op die wijze weggeoogst, overi-
gens zonder verdere gevolgen.  
In september-oktober vallen de meeste
wormen gevoelig af (tot één derde van
hun gewicht) ten gevolge van de voort-
planting. Het sperma dat in die periode
door de mannetjes massaal wordt uitge-
scheiden vindt zijn weg naar de woon-
buizen van wormen van het andere
geslacht, waar bevruchting optreedt met
de daar afgezette eieren. In nauwelijks
een week tijd verschijnen de eerste larf-
jes. Deze speldenkopjes van nauwelijks
0,25 mm brengen de winter door in de
buurt van hun moeder, om pas in het
voorjaar – bij een grootte van enkele 
millimeter – hun eigen ‘gang te gaan’. 
Deze doorschijnende post-larven hebben
reeds een lijf en staart, bezitten nog zes
primitieve oogjes en een evenwichtsor-
gaan en leven in een slijmkokertje. 
Pas als ze ca. 8-10 mm groot zijn apen
ze hun ouders na en bouwen hun eigen
buisje. Dat doen ze dan wel hoog op het
strand, uit de buurt van hun blinde en al
te hongerige, grotere soortgenoten en
andere mogelijke predatoren. In de daar-
opvolgende herfst en winter voelen ze
zich sterk genoeg om zich passief te
laten meedrijven naar lager gelegen oor-
den, waar ze – als ze het er naar hun zin
hebben – de rest van hun dagen slijten.
Wat vissers en pierenspitters
al lang wisten…
Dat zeepieren een lekkernij zijn voor tal
van vissen is een bekend gegeven bij
hengelaars en pierenspitters. Deze fre-
quente gebruikers van het strand weten
overigens al lang wat biologen nog maar
Aan onze kust komen twee soorten zeepieren voor: de ‘leegloper’ of ‘aasworm’ (Arenicola marina) die onregelmatige tandpasta-achtige hoopjes
maakt en in een U-vormige gang leeft hoog op het strand en de ‘Franse of zwarte tap’ (Arenicola defodiens) die rond de laagste 
laagwaterlijn voorkomt in J-vormige gangen en zich laat herkennen aan regelmatiger hoopjes, anders gevormde kieuwen op het achterlijf en
slechts twee i.p.v. drie ringen tussen het tweede en derde borsteldragende segment  
KD
12
recent officieel erkennen: er bestaan twee
verschillende soorten zeepieren. 
Want ook al is de zeepier een goed
bestudeerd en geliefd proefdier voor heel
wat experimenteel onderzoek, pas in
1993 maakten de wetenschappers
Cadman en Nelson-Smith in het gezag-
hebbende tijdschrift Journal of the Marine
Biological Association of the U.K. bekend
dat er niet één maar twee zeepiersoorten
in de Noordzee voorkomen. Naast de
gewone zeepier (Arenicola marina) is er
immers nog een tweede, lager op het
strand en dieper gravende soort die ze
Arenicola defodiens doopten (‘defode-
re’= Latijn voor diep graven). 
Een voorzichtige melding in die richting
door Gamble & Ashworth in 1898
werd al die tijd genegeerd… 
In de visserijwereld onder-
scheidt men doorgaans
drie vormen, terug te
brengen tot de hoger
vermelde twee biologi-
sche soorten:
- de hoog op het strand voorkomende
‘gewone zeepier’, ‘strandworm’ of ‘leeg-
loper’ (vanwege het gemakkelijk open-
scheuren bij het slecht aanhaken),
(Arenicola marina)
- de laag op het strand aangetroffen
‘zwarte of Franse tap’ (Arenicola defo-
diens)
- de ‘geelstaart’, die ergens in het mid-
den tussen hoog- en laagwaterlijn voor-
komt en vermoedelijk een andere fase in
de levenscyclus van één van beide ande-
re zeepieren is. Daarnaast bestaan nog
tal van andere lokale benamingen, o.a.
voor kleinere exemplaren van één van
beide soorten (zoals: ‘taptjes’).
Een volgroeide
zeepier kan wel
een vinger dik wor-
den en gemakkelijk
15-20 cm meten. Zijn
veelal donkerbruin
gekleurde lijf bestaat
als het ware uit drie
delen (zie fig., p.11): 
Arenicola marina Arenicola defodiens
Nederlandse naam ‘leegloper’, ‘gewone zeepier’ ‘Franse of zwarte tap’
lengte 15-20 cm, zelden > 25 cm 20-30 cm, zelden 30-40 cm
kleur purper, groen, donkerbruin of zwart donkerbruin of zwart
kieuwen struikvormig en gedrongen veervormig en lang
aantal ringen segment 2 3 2
woonbuis vorm U-vormig (dus trechtervormige opening J-vormig (dus enkel ‘tandpastahoopje’)
én ‘tandpastahoopje’)
woonbuis diepte veelal < 40 cm diep veelal 40-70 cm diep
‘tandpastahoopje’ slordig mooi, spiraalvormig opgerold
leefomgeving estuaria, hoog/midstrand geëxposeerd, laagstrand
(1) een naadloos in de romp overgaande
kop, zonder ogen of aanhangsels maar
met een uitstulpbare ‘proboscis’ (met
papillen bedekt graaf- en vreetwerktuig);
(2) een geringd lichaam waarvan de eer-
ste zes segmenten enkel borstels dragen,
de volgende dertien segmenten ook nog
roodgekleurde kieuwen; (3) een smaller
en vaak bleker gekleurd staartdeel zon-
der borstels of kieuwen. 
De knepen van het 
pierenspitten
Menig visser spendeert bijna evenveel
tijd aan het vangen van zeepieren als
aan het hengelen zelf. En ook dit vak
kent zijn knepen. Daar waar vroeger
enkel werd ‘gedolven’ met riek of spa,
verovert tegenwoordig de zogenaamde
‘Alvey’ aaspomp steeds meer terrein.
Deze eenvoudige metalen buis met zui-
ger zet je simpelweg op de juiste plaats,
een eenvoudige haalbeweging en daar
ligt de worm. Dat is althans de theorie. 
In praktijk zijn al meerdere pompen in
zee geslingerd… omdat het ding nu een-
maal ook de nodige ervaring vereist. 
In België zouden een honderdtal spitters
actief zijn, waarvan een 20-tal (deels)
om den brode. Zeepieren zijn immers
een kostbaar goed dat vlot over de toon-
bank gaat voor 10-15 frank per stuk (of
ca. 1500 frank/kg). Eens de worm
gevangen, is het zaak hem/haar te ont-
doen van de darminhoud (‘snuiten’ in het
vakjargon) en dood in krantenpapier
(maximum 5-7 dagen) of in ingevroren
toestand voor later gebruik te bewaren.
Kenners beweren overigens dat vissen
het best toehappen bij wormen van onge-
veer drie dagen, wanneer de dode zee-
pier een Pastis-geur begint te versprei-
den. En wees gerust, zowat elke zeevis
kan met dit lekkers worden verschalkt.
Paling en Tong zijn gek op kleine, donke-
re exemplaren (‘taptjes’). Kabeljauw,
Wijting en Schol plooien zich dubbel
voor een stevige Franse tap.
Wil je nu ook weten met welk van de twee pieren je te doen hebt, dan is dit je leidraad
13
Of moet alle heil verwacht wor-
den van de kweek van zee-
pieren? Het jachtige leven
doet vissers steeds vaker aas
kopen in plaats van het zelf
te verzamelen en met een
steeds populairder worden-
de sportvisserij neemt ook
de vraag naar aas toe. 
Naar massale kweek van
zeepieren?
Zeepieren leven gemakkelijk 5-6 jaar en
het aantal overlevende jongen is omge-
keerd evenredig met het aantal volwas-
sen zeepieren. Daardoor zijn de popula-
ties vrij stabiel. In Nederland worden
jaarlijks naar schatting 100 miljoen pie-
ren gestoken, zonder dat de soort kenne-
lijk in gevaar komt. Reden hiervoor is dat
op nauwelijks 1-2% van alle wadden en
slikken wordt ‘gedolven’. In Zuid-Afrika
en het Verenigd Koninkrijk daarentegen
zijn intussen wel maatregelen nodig
gebleken om de populaties wormen en
andere fauna-elementen van het strand te
beschermen. Zeker als commerciële fir-
ma’s op grotere schaal en goed georga-
niseerd hele stranden systematisch leeg-
plunderen, dreigen er conflicten met zij
die regelmatig een kleine hoeveelheid
bovenhalen voor ‘eigen gebruik’. 
Zo komt het dat ook bij ons al wel eens
stemmen opgaan om het pierenspitten te
beperken tot welafgebakende zones,
quota vast te leggen of een vergunnin-
gensysteem uit te werken. 
Nu reeds worden Zagers massaal
gekweekt en heel binnenkort wordt ook
de kweek van beide zeepiersoorten
gecommercialiseerd. De Britse kwekerij
‘Seabait’, gegroeid vanuit de universiteit
van Newcastle-upon-Tyne, levert nu jaar-
lijks 50 ton Zagers aan binnen- en buiten-
landse gebruikers. Bij de kweek maken
ze gebruik van de rest-energie geleverd
door een nabij gelegen kolencentrale en
procédés werden ontwikkeld om larven
levend in bevroren toestand te
bewaren. De voordelen van
kweek zijn in elk geval niet te
versmaden: import van aas uit
andere continenten – met de
daaraan verbonden risico’s voor
het binnenbrengen van ziektes –
kan worden ontmoedigd en er
kan geproduceerd worden onder
gecontroleerde omstandigheden. 
Jan Seys 
Een pierenspitter in actie met de Alvey-bait pomp 
MD


Zeepieren in maten en gewichten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive