Ten behoeve van het beleid voor de visserij op halfgeknotte strandschelpen (Spisula subtruncata) heeft het RIVO in opdracht van het ministerie van LNV het bestand in de Nederlandse kustwateren geïnventariseerd. Deze inventarisatie vond plaats in het voorjaar van 2003 en is daarmee de negende inventarisatie die op deze manier wordt uitgevoerd sinds 199

Craeymeersch, J.A.M.

Perdon, K.J.

Wageningen Yield 

  
 
 
De Directie van het RIVO Is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit 
toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van het RIVO; opdrachtgever 
vrijwaart het RIVO van aanspraken van derden in verband met deze toepassing. 
Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever hierboven aangegeven en is zijn eigendom. Niets van dit 
rapport mag weergegeven en/of gepubliceerd worden, gefotokopieerd of op enige andere manier zonder schriftelijke 
toestemming van de opdrachtgever. 
   
 
 
 
 
 
In verband met de 
verzelfstandiging van de 
Stichting DLO, waartoe tevens 
RIVO behoort, maken wij sinds 1 
juni 1999 geen deel meer uit van 
het Ministerie van Landbouw, 
Natuurbeheer en Visserij. Wij zijn 
geregistreerd in het 
Handelsregister Amsterdam 
 nr. 34135929 
 BTW nr. NL 808932184B09. 
Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV 
 
 Postbus 68 Postbus 77 
 1970 AB  IJmuiden 4400 AB  Yerseke 
 Tel.: 0255 564646 Tel.: 0113 672300 
 Fax.: 0255 564644 Fax.: 0113 573477 
 Internet:postkamer@rivo.dlo.nl 
 
 
 
RIVO Rapport       
Nummer: C004/03 
 
 
De halfgeknotte strandschelp, Spisula subtruncata, in 
de Nederlandse kustwateren in 2002 
 
 
 
J.A. Craeymeersch & J. Perdon 
 
 
 
Opdrachtgever: Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij 
 Postbus 20401 
 2500 EK Den Haag 
 
Project nummer:  75000-96 
 
  
 
Akkoord: Dr. A.C. Smaal 
 Hoofd Centrum voor Schelpdieronderzoek 
 
 
 
Handtekening: __________________________ 
 
Datum: januari 2003 
 
 
 
 
Aantal exemplaren: 30 
Aantal pagina's: 12 
Aantal tabellen: 0 
Aantal figuren: 6 
Aantal bijlagen: 0 
 
  
pagina 2 van 12 RIVO rapport C004/03 
 
 
 
 
Inhoudsopgave: 
 
Inhoudsopgave: ................................................... 2 
Samenvatting ..................................................... 3 
1. Inleiding ..................................................... 4 
2. Materiaal en methoden ......................................... 4 
2.1. Monstername en verwerking van de monsters ................. 4 
2.2. Berekeningen .............................................. 5 
3. Resultaten .................................................... 8 
4. Discussie ..................................................... 8 
5. Referenties ................................................... 8 
 
 
 
  
RIVO rapport C004/03 pagina 3 van 12 
 
 
 
 
Samenvatting 
Ten behoeve van het beleid voor de visserij op halfgeknotte strandschelpen (Spisula 
subtruncata) heeft het RIVO in opdracht van het ministerie van LNV het bestand in de 
Nederlandse kustwateren geïnventariseerd. Deze inventarisatie vond plaats in het voorjaar van 
2002 en is daarmee de achtste inventarisatie die op deze manier wordt uitgevoerd sinds 1995. 
Doel van deze inventarisatie was een bepaling van het voorjaarsbestand aan halfgeknotte 
strandschelpen in de Nederlandse kustzone, en in het bijzonder in het Vogelrichtlijngebied 
“Waddeneilanden/Noordzeekustzone/Breebaart”.  
 
In de kustzone werden in totaal ongeveer 120 miljoen kilogram strandschelpen (versgewicht) 
aangetroffen, waarvan 25 miljoen kilogram aan meerjarige dieren in het Vogelrichtlijngebied. 
Het aantal 1-jarige dieren was gering, te wijten aan een slechte broedval in 2001.  
  
pagina 4 van 12 RIVO rapport C004/03 
 
 
 
 
1. Inleiding 
Sinds 1985 wordt er in de Nederlandse kustzone op halfgeknotte strandschelpen (Spisula 
subtruncata) gevist. Door de overheidsbeperkingen van de kokkelvisserij begin jaren negentig 
zijn meer vissers op strandschelpen gaan vissen. In 1999 zijn strandschelpen aangewezen als 
schelpdieren in de zin van de Visserijwet 1963. Er wordt op dezelfde manier gevist als op 
kokkels, en daarom is er voor deze visserij een vergunning nodig op grond van de Visserijwet. 
In het belang van de visserij kunnen regels (o.a. beperking vangstcapaciteit) gesteld worden 
met betrekking tot de instandhouding en uitbreiding van soorten en bestanden. 
Tijdens de ministerconferentie in Stade in 1997 is afgesproken dat in een strook boven de 
Waddeneilanden ook rekening gehouden zou moeten worden met ontwikkelingen die van invloed 
kunnen zijn op de natuurwaarden van de Waddenzee. In maart 2000 is een deel van de 
Noordzeekustzone aangewezen als speciale beschermingszone in de zin van de Vogelrichtlijn 
(79/409/EEG) (“Waddeneilanden/Noordzeekustzone/Breebaart”). In augustus 2000 heeft de 
toenmalige staatssecretaris, naar aanleiding van de eidereendensterfte, besloten de 
spisulavisserij te beschouwen als een activiteit in de zin van artikel 12 van de 
Natuurbeschermingswet (kenmerk DEP.2000/7981). Dit houdt in dat de spisulavisserij zonder 
vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet verboden werd. De spisulavissers zijn bij 
brief van 7 september 2000 deze vergunningsplicht aangezegd (kenmerk DNO.2000/4889). In 
oktober 2000 is het voedselreserveringsbeleid bijgesteld (Tweede Kamer, vergaderjaar 2000-
2001, 27 400 XIV, nr. 11): in het sublitorale van de Waddenzee en de Noordzeekustzone dient 
8.6 miljoen kg vlees (mosselen, kokkels, strandschelpen) gereserveerd te worden voor 
eidereenden. In 2001 is ook de visserijwet in die zin veranderd: “Voor de visserij op 
schelpdiersoorten in de 3-mijlszone zal rekening gehouden worden met de belangen van de 
natuurbescherming, de zogenaamde externe werking van de Nb-wet” (Tweede Kamer, 
vergaderjaar 2000-2001, 27 205, nr. 5).  In het kader van de Vogelrichtlijn dient er gekeken te 
worden naar alle vogelkundige waarden. Voor de Noordzeekustzone betekent dit dat er niet 
alleen gekeken wordt naar de voedselbehoefte van eidereenden, maar ook van zwarte zee-
eenden. Hun voedselbehoefte wordt voorlopig op 5 miljoen kg geschat (LNV, juni 2002, brieven 
02/4319 HD/AdN en 02/4320 HD/AdN aan respectievelijk de Coöperatieve 
Producentenorganisatie van schelpdiervissers op de Noordzee en de Nederlandse 
Vissersbond). 
 
In het kader van het  hierboven genoemde beleid inventariseert het Nederlands Instituut voor 
Visserijonderzoek (RIVO B.V.) sinds 1995 jaarlijks de schelpdierbestanden voor de Nederlandse 
kust met als doel het in kaart brengen van de schelpdierbestanden en de fluctuaties in de tijd in 
de ligging en de omvang van deze bestanden. Het onderzoek is in eerste instantie gericht op de 
halfgeknotte strandschelp (Spisula subtrucata) maar geeft ook een kwantitatief beeld over de 
verspreiding en dichtheid van een 25-tal andere bodemdiersoorten. In dit rapport worden de 
verspreiding, dichtheid en bestandsgrootte van Spisula subtruncata in het voorjaar van 2002 
gepresenteerd en vergeleken met voorgaande jaren. 
 
2. Materiaal en methoden 
2.1. Monstername en verwerking van de monsters 
De bemonsteringen zijn uitgevoerd in het voorjaar (8 april – 13 juni) vanaf de RV ISIS en een 
kokkelvaartuig (YE42). Er werd gevist met twee verschillende vistuigen: een bodemschaaf en, in 
het ondiepe gebied in de Voordelta, een aangepaste zuigkor. De bodemschaaf is een soort kooi 
die aan de onderzijde is voorzien van een schaaf van 10 cm breed. De kooi fungeert als zeef 
(maaswijdte 0.5 cm) De vissende breedte van de zuigkor bedraagt 20 cm. Zowel de kor als de 
spoelmolen zijn voorzien van gaas met een maaswijdte van 0.5 cm. Beide vistuigen 
bemonsteren de bovenste 7 cm van het sediment. Vissen gebeurde over een afstand van 
  
RIVO rapport C004/03 pagina 5 van 12 
 
 
 
 
ongeveer 150 meter. De bemonsterde oppervlakte was doordoor ±15 m2 met de bodemschaaf 
en ± 30 m2 met de zuigkor. In het gebied “De stenen van Texel” werd bemonsterd met een 
bodemhapper (3 happen per lokaties; totale oppervlakte: 0.015 m2). 
 
De monsterpunten werden over het onderzoeksgebied verdeeld volgens een grid, waarbij voor 
een efficiënte verdeling van de onderzoeksinspanning het gebied verdeeld werd in een aantal 
strata: gebieden met een verschillende kans of verwachting op het voorkomen van 
schelpdieren. De indeling is daarbij gebaseerd op informatie uit eerdere bestandsopnames en 
op informatie van schelpdiervissers. In strata waar zich mogelijk schelpdieren konden bevinden, 
is een fijner grid bemonsterd dan in gebieden waar maar lage dichtheden verwacht werden. In 
strata waar geen schelpdieren verwacht werden, is het minst intensief bemonsterd. Gezien de 
geomorfologie van de Voordelta (geulen en platen) wordt daar standaard een fijner grid 
bemonsterd dan in de rest van het onderzoeksgebied. In totaal werden 863 locaties 
bemonsterd (figuur 1).  
 
Afhankelijk van de grootte van de vangst, werden alle levende organismen of uit de totale 
vangst of uit een deelmonster uitgezocht en geteld. Niet kapotte exemplaren worden gewogen 
(versgewicht op 0.1 mg nauwkeurig). Voor strandschelpen is daarbij een onderscheid gemaakt 
tussen 1-jarige dieren (jaarklasse 2001) en oudere individuen. Van alle strandschelpen in het 
deelmonster  is de lengte bepaald: direct aan boord (nauwkeurigheid 1 mm) of nadien op het 
lab (nauwkeurigheid 0.01 mm).  
 
2.2. Berekeningen 
Per lokatie is de dichtheid (aantal per vierkante meter) en biomassa (gram versgewicht per 
vierkante meter) bepaald. De biomassa van kapotte exemplaren is bepaald aan de hand van het 
de gewichten van niet kapotte exemplaren.  
 
Het totale bestand is voor vier deelgebieden (figuur 2) als volgt berekend: 
 
∑
= 







=
n
i
si
i
ii S
A
BfB
1
, 000.10**
*
  
waarbij: 
B      =  biomassa versgewicht (g) 
i       =
 monsterlocatie I 
n      = totaal 
aantal monsters 
Bi      = biomassa versgewicht in monster i (g) 
Ai      = bemonsterd oppervlak op locatie i (m
2) 
Si,s   = oppervlak van gridvak van monsterlocatie i behorende tot 
stratum s (ha) 
fi      = factor 
waarmee monster i opgedeeld is om tot subsample te komen 
 
 
  
pagina 6 van 12 RIVO rapport C004/03 
 
 
 
 
Figuur 1. Ligging van de monsterpunten langs de Nederlandse kustzone in 2002. 
 
  
RIVO rapport C004/03 pagina 7 van 12 
 
 
 
 
Figuur 2. Ligging van de onderscheiden deelgebieden (indeling naar Craeymeersch, 1999) (SB: 
speciale beschermingszone ‘Waddeneilanden/Noordzeekustzone/Breebaart’). 
 
 
Waddeneilanden
Noordhollandse kust
Zuidhollandse kust
Voordelta
SB
  
pagina 8 van 12 RIVO rapport C004/03 
 
 
 
 
 
3. Resultaten 
In figuur 3 en 4 wordt de verspreiding en de biomassa van 1-jarige en meerjarige Spisula 
subtruncata weergegeven. De dichtheidsgegevens laten eenzelfde patroon zien. De totale 
biomassa bedroeg bijna 120 miljoen kilogram versgewicht, waarvan slechts 0.5 % in de vorm 
van eenjarige dieren. De meeste dieren, en hoogste biomassa, werd gevonden voor de 
Noordhollandse kust (85 miljoen kilogram versgewicht). Boven de waddeneilanden werd zo’ n 
26 miljoen kilogram (versgewicht) gevonden. In het vogelrichtlijngebied lag bijna 26 miljoen kg 
aan meerjarige dieren (of, uitgaande van 15% visvlees, zo’n 3.8 miljoen kg vlees). 
 
De meeste meerjarige dieren behoren tot jaarklasse 1999 en zijn in het afgelopen jaar slechts 
weinig gegroeid (figuur 5). In 2001 was er slechts een beperkte broedval, met de hoogste 
waardes in aantallen en biomassa’s in het kustgebied voor de Zuidholalndse kust (0.37 miljoen 
kg). 
 
 
4. Discussie 
Omdat er sinds 1999 maar een beperkte broedval was, bestaat het totale bestand vooral uit 3-
jarige dieren. Deze dieren zijn het afgelopen jaar nauwelijks gegroeid. De dieren van jaarklasse 
2000 zijn wel goed gegroeid (van gemiddeld ongeveer 14 mm naar ongeveer 22 mm), maar 
het ging om relatief weinig dieren (beperkte broedval). Boven de waddeneilanden bedroeg het 
aantal meerjarige individuen (jaarklasses 1999 en 2000) slechts 11% van het aantal 
vastgesteld in 2001 (jaarklasse 1999). Voor de Noordhollandse kust was dit 29%. De totale 
biomassa is ten opzichte van vorig jaar dan ook logischerwijze gedaald (figuur 6).  
 
Het aandeel van eenjarige strandschelpen is voor het tweede opeenvolgende jaar minimaal. In 
de Voordelta dateert de laatste goede broedval (die de daaropvolgende winter overleeft) zelfs al 
van 1994. Een hoge variabiliteit in broedvalsucces is ook elders voor S. subtruncata 
vastgesteld (Hagmeier, 1930; Degraer, 1999) en is kenmerkend voor veel commercieel 
interessante soorten in het mariene milieu (Fogarty et al., 1991). Daardoor kennen deze 
soorten een sterke fluctuaties in tijd en ruimte. Van de halfgeknotte strandschelp is bekend dat 
er tijdens enkele decennia in de afgelopen eeuw geen noemenswaardige banken in de 
Nederlandse kustzone voorkwamen (Leopold, 1996).  
 
5. Referenties 
Craeymeersch, J. A. (1999). Uitwerking graadmeter 'stapelvoedsel': Spisula subtruncata in 
de Nederlandse kustzone (1993-1997). RIVO-rapport C061/99. 
Degraer, S. (1999). Macrobenthos of shallow marine habitats (Belgian coast) and its use in 
coastal zone management. PhD Thesis, Rijksuniversiteit Gent. 
Fogarty, M., Sissenwine, M. and Cohen, E. (1991). Recruitment variability and the 
dynamics of exploited marine populations. Tree 6, 241-246. 
Hagmeier, A. (1930). Eine Fluktuation von Mactra (Spisula) subtruncata da Costa an der 
ostfriesischen Küste. Ber. dr. dt. wiss. Kommn. Meeresforsch. N.F. 5, 126-155. 
Leopold, M. F. (1996). Spisula subtruncata als voedselbron voor zee-eenden in 
Nederland. BEON-rapport 96-2. 
  
RIVO rapport C004/03 pagina 9 van 12 
 
 
 
 
 
Figuur 3. Biomassa (gram versgewicht/m2) van 1-jarige Spisula subtruncata 
 
 
  
pagina 10 van 12 RIVO rapport C004/03 
 
 
 
 
Figuur 4. Biomassa (gram versgewicht/m2) van meerjarige Spisula subtruncata  
 
 
  
RIVO rapport C004/03 pagina 11 van 12 
 
 
 
 
Figuur 5. Lengteverdeling van Spisula subtruncata in 2000, 2001 en 2002. 
0
5
10
15
20
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
pe
rc
en
ta
ge
lengte (mm)
0
5
10
15
20
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
pe
rc
en
ta
ge
0
5
10
15
20
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
pe
rc
en
ta
ge
voorjaar 2000
voorjaar 2002
voorjaar 2001
pe
rc
en
ta
ge
pe
rc
en
ta
ge
pe
rc
en
ta
ge
pe
rc
en
ta
ge
pe
rc
en
ta
ge
  
pagina 12 van 12 RIVO rapport C004/03 
 
 
 
 
Figuur 6. Omvang in biomassa (miljoen kg versgewicht) van de bestanden Spisula subtruncata 
in 1995-2002 in de vier onderscheiden deelgebieden (zie figuur 2). 
 


De halfgeknotte strandschelp, Spisula subtruncata, in de Nederlandse kustwateren in 2002

  
 
 
De Directie van het RIVO Is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit 
toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van het RIVO; opdrachtgever 
vrijwaart het RIVO van aanspraken van derden in verband met deze toepassing. 
Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever hierboven aangegeven en is zijn eigendom. Niets van dit 
rapport mag weergegeven en/of gepubliceerd worden, gefotokopieerd of op enige andere manier zonder schriftelijke 
toestemming van de opdrachtgever. 
   
 
 
 
 
 
In verband met de 
verzelfstandiging van de 
Stichting DLO, waartoe tevens 
RIVO behoort, maken wij sinds 1 
juni 1999 geen deel meer uit van 
het Ministerie van Landbouw, 
Natuurbeheer en Visserij. Wij zijn 
geregistreerd in het 
Handelsregister Amsterdam 
 nr. 34135929 
 BTW nr. NL 808932184B09. 
Nederlands Instituut voor Visserij Onderzoek (RIVO) BV 
 
 Postbus 68 Postbus 77 
 1970 AB  IJmuiden 4400 AB  Yerseke 
 Tel.: 0255 564646 Tel.: 0113 672300 
 Fax.: 0255 564644 Fax.: 0113 573477 
 Internet:postkamer@rivo.dlo.nl 
 
 
 
RIVO Rapport       
Nummer: C040/04 
 
 
De halfgeknotte strandschelp, Spisula subtruncata, in 
de Nederlandse kustwateren in 2003 
 
 
 
J.A. Craeymeersch & J. Perdon 
 
 
 
Opdrachtgever: Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij 
 Postbus 20401 
 2500 EK Den Haag 
 
Project nummer:  3-02-12080-07 
 
  
 
Akkoord: Dr. A.C. Smaal 
 Hoofd Centrum voor Schelpdieronderzoek 
 
 
 
Handtekening: __________________________ 
 
Datum: juni 2004 
 
 
 
 
Aantal exemplaren: 30 
Aantal pagina's: 12 
Aantal tabellen: 0 
Aantal figuren: 6 
Aantal bijlagen: 0 
 
  
pagina 2 van 12 RIVO rapport C040/04 
 
 
 
 
Inhoudsopgave: 
 
Inhoudsopgave: ................................................... 2 
Samenvatting ..................................................... 3 
1. Inleiding ..................................................... 4 
2. Materiaal en methoden ......................................... 4 
2.1. Monstername en verwerking van de monsters ................. 4 
2.2. Berekeningen .............................................. 5 
3. Resultaten .................................................... 8 
4. Discussie ..................................................... 8 
5. Referenties ................................................... 8 
 
 
 
  
RIVO rapport C040/04 pagina 3 van 12 
 
 
 
 
Samenvatting 
Ten behoeve van het beleid voor de visserij op halfgeknotte strandschelpen (Spisula 
subtruncata) heeft het RIVO in opdracht van het ministerie van LNV het bestand in de 
Nederlandse kustwateren geïnventariseerd. Deze inventarisatie vond plaats in het voorjaar van 
2003 en is daarmee de negende inventarisatie die op deze manier wordt uitgevoerd sinds 
1995. Doel van deze inventarisatie was een bepaling van het voorjaarsbestand aan halfgeknotte 
strandschelpen in de Nederlandse kustzone, en in het bijzonder in het Vogelrichtlijngebied 
“Waddeneilanden/Noordzeekustzone/Breebaart”.  
 
In de kustzone werden in totaal ongeveer 24 miljoen kilogram strandschelpen (versgewicht) 
aangetroffen, slechts een vijfde van het bestand in 2002. Daarvan lag bijna 7 miljoen kilogram 
aan meerjarige dieren in het Vogelrichtlijngebied. Het aantal 1-jarige dieren was gering, maar 
hoger dan vorig jaar. Ook in 2002 was er een slechte broedval.  
  
pagina 4 van 12 RIVO rapport C040/04 
 
 
 
 
1. Inleiding 
Sinds 1985 wordt er in de Nederlandse kustzone op halfgeknotte strandschelpen (Spisula 
subtruncata) gevist. Door de overheidsbeperkingen van de kokkelvisserij begin jaren negentig 
zijn meer vissers op strandschelpen gaan vissen. In 1999 zijn strandschelpen aangewezen als 
schelpdieren in de zin van de Visserijwet 1963. Er wordt op dezelfde manier gevist als op 
kokkels, en daarom is er voor deze visserij een vergunning nodig op grond van de Visserijwet. 
In het belang van de visserij kunnen regels (o.a. beperking vangstcapaciteit) gesteld worden 
met betrekking tot de instandhouding en uitbreiding van soorten en bestanden. 
Tijdens de ministerconferentie in Stade in 1997 is afgesproken dat in een strook boven de 
Waddeneilanden ook rekening gehouden zou moeten worden met ontwikkelingen die van invloed 
kunnen zijn op de natuurwaarden van de Waddenzee. In maart 2000 is een deel van de 
Noordzeekustzone aangewezen als speciale beschermingszone in de zin van de Vogelrichtlijn 
(79/409/EEG) (“Waddeneilanden/Noordzeekustzone/Breebaart”). In augustus 2000 heeft de 
toenmalige staatssecretaris, naar aanleiding van de eidereendensterfte, besloten de 
spisulavisserij te beschouwen als een activiteit in de zin van artikel 12 van de 
Natuurbeschermingswet (kenmerk DEP.2000/7981). Dit houdt in dat de spisulavisserij zonder 
vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet verboden werd. De spisulavissers zijn bij 
brief van 7 september 2000 deze vergunningsplicht aangezegd (kenmerk DNO.2000/4889). In 
oktober 2000 is het voedselreserveringsbeleid bijgesteld (Tweede Kamer, vergaderjaar 2000-
2001, 27 400 XIV, nr. 11): in het sublitorale van de Waddenzee en de Noordzeekustzone dient 
8.6 miljoen kg vlees (mosselen, kokkels, strandschelpen) gereserveerd te worden voor 
eidereenden. In 2001 is ook de visserijwet in die zin veranderd: “Voor de visserij op 
schelpdiersoorten in de 3-mijlszone zal rekening gehouden worden met de belangen van de 
natuurbescherming, de zogenaamde externe werking van de Nb-wet” (Tweede Kamer, 
vergaderjaar 2000-2001, 27 205, nr. 5).  In het kader van de Vogelrichtlijn dient er gekeken te 
worden naar alle vogelkundige waarden. Voor de Noordzeekustzone betekent dit dat er niet 
alleen gekeken wordt naar de voedselbehoefte van eidereenden, maar ook van zwarte zee-
eenden. Hun voedselbehoefte wordt voorlopig op 5 miljoen kg geschat (LNV, juni 2002, brieven 
02/4319 HD/AdN en 02/4320 HD/AdN aan respectievelijk de Coöperatieve 
Producentenorganisatie van schelpdiervissers op de Noordzee en de Nederlandse 
Vissersbond).  
 
In het kader van het hierboven genoemde beleid inventariseert het Nederlands Instituut voor 
Visserijonderzoek (RIVO B.V.) sinds 1995 jaarlijks de schelpdierbestanden voor de Nederlandse 
kust met als doel het in kaart brengen van de schelpdierbestanden en de fluctuaties in de tijd in 
de ligging en de omvang van deze bestanden. Het onderzoek is in eerste instantie gericht op de 
halfgeknotte strandschelp (Spisula subtrucata) maar geeft ook een kwantitatief beeld over de 
verspreiding en dichtheid van een 25-tal andere bodemdiersoorten. In dit rapport worden de 
verspreiding, dichtheid en bestandsgrootte van Spisula subtruncata in het voorjaar van 2003 
gepresenteerd en vergeleken met voorgaande jaren. 
 
 
2. Materiaal en methoden 
2.1. Monstername en verwerking van de monsters 
De bemonsteringen zijn uitgevoerd in het voorjaar (22 april – 3 juli) vanaf de RV ISIS, een 
kokkelvaartuig (YE42) en, in de Belgische wateren, de MS Belgica. Er werd gevist met twee 
verschillende vistuigen: een bodemschaaf en, in het ondiepe gebied in de Voordelta, een 
aangepaste zuigkor. De bodemschaaf is een soort kooi die aan de onderzijde is voorzien van 
een schaaf van 10 cm breed. De kooi fungeert als zeef (maaswijdte 0.5 cm) De vissende 
breedte van de zuigkor bedraagt 20 cm. Zowel de kor als de spoelmolen zijn voorzien van gaas 
  
RIVO rapport C040/04 pagina 5 van 12 
 
 
 
 
met een maaswijdte van 0.5 cm. Beide vistuigen bemonsteren de bovenste 7 cm van het 
sediment. Vissen gebeurde over een afstand van ongeveer 150 meter. De bemonsterde 
oppervlakte was doordoor ±15 m2 met de bodemschaaf en ± 30 m2 met de zuigkor. In het 
gebied “De stenen van Texel” werd wegens tijdsgebrek niet bemonsterd. In het verleden zijn 
daar echter geen grote hoeveelheden strandschelpen gevonden. 
 
De monsterpunten werden over het onderzoeksgebied verdeeld volgens een grid, waarbij voor 
een efficiënte verdeling van de onderzoeksinspanning het gebied verdeeld werd in een aantal 
strata: gebieden met een verschillende kans of verwachting op het voorkomen van 
schelpdieren. De indeling is daarbij gebaseerd op informatie uit eerdere bestandsopnames en 
op informatie van schelpdiervissers. In strata waar zich mogelijk schelpdieren konden bevinden, 
is een fijner grid bemonsterd dan in gebieden waar lage dichtheden verwacht werden. In strata 
waar geen schelpdieren verwacht werden, is het minst intensief bemonsterd. Gezien de 
geomorfologie van de Voordelta (geulen en platen) wordt daar standaard een fijner grid 
bemonsterd dan in de rest van het onderzoeksgebied. In totaal werden 883 locaties 
bemonsterd (figuur 1).  
 
Afhankelijk van de grootte van de vangst, werden alle levende organismen of uit de totale 
vangst of uit een deelmonster uitgezocht en geteld. Niet kapotte exemplaren worden gewogen 
(versgewicht op 0.1 mg nauwkeurig). Voor strandschelpen is daarbij een onderscheid gemaakt 
tussen 1-jarige dieren (jaarklasse 2001) en oudere individuen. Van alle strandschelpen in het 
deelmonster  is de lengte bepaald: direct aan boord (nauwkeurigheid 1 mm) of nadien op het 
lab (nauwkeurigheid 0.01 mm).  
 
2.2. Berekeningen 
Per lokatie is de dichtheid (aantal per vierkante meter) en biomassa (gram versgewicht per 
vierkante meter) bepaald. De biomassa van kapotte exemplaren is bepaald aan de hand van de 
gewichten van niet kapotte exemplaren.  
 
Het totale bestand is voor vier deelgebieden (figuur 2) als volgt berekend: 
 
∑
= 







=
n
i
si
i
ii S
A
BfB
1
, 000.10**
*
  
waarbij: 
B      =  biomassa versgewicht (g) 
i       =
 monsterlocatie I 
n      = totaal 
aantal monsters 
Bi      = biomassa versgewicht in monster i (g) 
Ai      = bemonsterd oppervlak op locatie i (m
2) 
Si,s   = oppervlak van gridvak van monsterlocatie i behorende tot 
stratum s (ha) 
fi      = factor 
waarmee monster i opgedeeld is om tot subsample te komen 
 
 
  
pagina 6 van 12 RIVO rapport C040/04 
 
 
 
 
Figuur 1. Ligging van de monsterpunten langs de Nederlandse kustzone in 2003. 
 
 
 
# # # # # 
# 
# # 
# # 
# # # # ## 
# 
# # # # 
# 
# # 
# 
# # # # 
# # # # # # 
# # 
# 
# 
# 
# # # # ## # 
# # # 
# # # # # 
# # ## # # # 
# # 
# 
# 
# #
# # # # # # 
# # ## # # 
# # # 
# # # # # 
# # # 
# # 
# 
# # # # # 
# # # ## 
# # # # 
# # 
# # # # 
# 
# 
# 
# 
# # # 
# 
# 
# # 
# # 
# # # 
# # # 
# # # # # 
# # 
# # # 
# 
# # # # # 
# # # # 
# # # 
# # 
# # # # # 
# # # # 
# # # # 
# 
# # # # # 
# # # # 
# # # # # 
# 
# 
#
#
# # # # ## 
# # ## # # # 
# # # 
# 
# 
# 
# # # # # #
# # # # 
# # # 
# # 
# 
# # ## ## # # # ## ## ####### 
# # # 
# 
# # 
# 
# ## ## # # ## ## # 
# # # 
# 
# # 
# 
# ## ## # # # ## ## # #
# # # # 
# ## # ## 
# 
# 
# 
# ## # ## # 
# # # 
# # 
# 
# 
# # # # 
# 
# # # # 
# # 
# 
# 
# 
# # # # 
# # # 
# # 
# 
# 
# # # 
# # 
# # ## ## 
# # # 
# 
# # 
# # ## ## # 
# # ####
#
# # # 
# 
# # 
# # # 
# # # 
# # 
# # 
# # 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# # 
# 
# 
# # 
# # 
# # 
# 
# 
# 
# 
# # 
# # # 
# # 
# 
# 
# 
# # 
# # # 
# 
# 
# 
# # 
# # # 
# # 
# # 
# 
# # 
# 
# 
# # # 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# # # 
# 
# 
# # 
# # 
# # 
# # # 
# 
# # # 
# # # # 
# 
# 
# 
# 
# 
# # 
# # # # 
# # 
# # # 
# # 
# # # # 
# # # # 
# 
# 
# 
# 
# # # 
# # # # 
# # # # 
# # # # 
# # # # # 
# # # # 
# # # 
# 
# 
# 
# 
# # # # 
# # # # 
# ## # 
# # # # 
# # # # 
# # # 
# # 
# # 
# # # # 
# # 
# # # # 
# # # 
# # # # 
# # 
# # 
# 
# # # # 
# 
# # # # 
# # # 
# # 
# # # # 
# # # 
# # # # 
# # # 
# # 
# # 
# # # # 
# # # 
# # 
# # # # 
# # # 
# # 
# 
# # # 
# # 
# 
# # # # # # # 
# # 
# 
# 
# # # # 
# # # # 
# # # 
# # # # 
# # # 
# # 
# # # # 
# # 
# # # 
# 
# #
# # # 
# 
#
# 
# 
#
##
##
##
# # # 
# # 
# 
# # # 
# # 
# # # 
# # # # 
# # 
# # 
# # 
# # # 
# # 
# 
# # # 
# # 
# 
# # 
# # 
# # # 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# 
# # 
# 
# 
# # 
# # 
# # 
# 
# # 
# 
# # # # 
# # # 
# # 
# 
# # # # 
# # 
# 
# # # # 
# # 
# 
# # # # 
# # 
# 
# # # # # # 
# # # 
# # 
# 
# # # # 
# # 
# # 
# # # # # # 
# # # 
# # 
# # # # 
# # 
# 
# # # 
#
#
#
#
# # # #
#
##
#### #
## ###
##
#
#
# #
#
#
#
#
#
#
#
  
RIVO rapport C040/04 pagina 7 van 12 
 
 
 
 
Figuur 2. Ligging van de onderscheiden deelgebieden (indeling naar Craeymeersch, 1999) (SB: 
speciale beschermingszone ‘Waddeneilanden/Noordzeekustzone/Breebaart’). 
 
 
Waddeneilanden
Noordhollandse kust
Zuidhollandse kust
Voordelta
SB
  
pagina 8 van 12 RIVO rapport C040/04 
 
 
 
 
 
3. Resultaten 
In figuur 3 en 4 wordt de verspreiding en de biomassa van 1-jarige en meerjarige Spisula 
subtruncata weergegeven. De dichtheidsgegevens laten eenzelfde patroon zien. De totale 
biomassa bedroeg iets meer dan 24 miljoen kilogram versgewicht, waarvan 25% in de vorm 
van eenjarige dieren. De meeste dieren, en hoogste biomassa, werd gevonden voor de 
Noordhollandse kust (14.5 miljoen kilogram versgewicht). Boven de waddeneilanden werd bijna 
6 miljoen kilogram (versgewicht) gevonden. In het vogelrichtlijngebied lag bijna 7 miljoen kg aan 
meerjarige dieren (of, uitgaande van 15% visvlees, ongeveer 1 miljoen kg vlees). 
 
De meeste meerjarige dieren behoren tot jaarklasse 1999 en zijn in het afgelopen jaar slechts 
weinig gegroeid (figuur 5). In 2002 was er wederom een beperkte broedval, maar hoger dan 
het jaar voordien, met de hoogste waardes in aantallen en biomassa’s in het kustgebied voor de 
Noordhollandse kust (4.5 miljoen kg). 
 
 
4. Discussie 
Het totale bestand aan meerjarige (vooral 4-jarige) strandschelpen is begin 2003 gereduceerd 
tot bijna een vijfde van het bestand in 2002. Deze dieren zijn het afgelopen jaar nauwelijks 
gegroeid. Mede door de geringe broedval is het totale bestand het laagste ooit gevonden sinds 
de aanvang van de systematische inventarisatie in 1995.  
 
Het aandeel van eenjarige strandschelpen is voor het derde opeenvolgende jaar minimaal. In de 
Voordelta dateert de laatste goede broedval (die de daaropvolgende winter overleeft) zelfs al 
van 1994. Een hoge variabiliteit in broedvalsucces is ook elders voor S. subtruncata 
vastgesteld (Hagmeier, 1930; Degraer, 1999) en is kenmerkend voor veel commercieel 
interessante soorten in het mariene milieu (Fogarty et al., 1991). Daardoor kennen deze 
soorten een sterke fluctuaties in tijd en ruimte. Van de halfgeknotte strandschelp is bekend dat 
er tijdens enkele decennia in de afgelopen eeuw geen noemenswaardige banken in de 
Nederlandse kustzone voorkwamen (Leopold, 1996).  
 
5. Referenties 
Craeymeersch, J. A. (1999). Uitwerking graadmeter 'stapelvoedsel': Spisula subtruncata in 
de Nederlandse kustzone (1993-1997). RIVO-rapport C061/99. 
Degraer, S. (1999). Macrobenthos of shallow marine habitats (Belgian coast) and its use in 
coastal zone management. PhD Thesis, Rijksuniversiteit Gent. 
Fogarty, M., Sissenwine, M. and Cohen, E. (1991). Recruitment variability and the 
dynamics of exploited marine populations. Tree 6, 241-246. 
Hagmeier, A. (1930). Eine Fluktuation von Mactra (Spisula) subtruncata da Costa an der 
ostfriesischen Küste. Ber. dr. dt. wiss. Kommn. Meeresforsch. N.F. 5, 126-155. 
Leopold, M. F. (1996). Spisula subtruncata als voedselbron voor zee-eenden in 
Nederland. BEON-rapport 96-2. 
  
RIVO rapport C040/04 pagina 9 van 12 
 
 
 
 
 
Figuur 3. Biomassa (gram versgewicht/m2) van 1-jarige Spisula subtruncata 
 
# # 
# # # 
# # 
# # # # 
# 
# # # 
# # 
# 
# 
# 
# 
# 
# 
# 
# 
# # # # # ##
# 
# # 
# ###
# # 
# 
# # # # # # 
# 
# 
# 
# # # # 
# # 
# # 
# # 
# # 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# # 
# 
# # 
# 
# # 
# 
# 
# # 
# 
# 
# # 
# 
# 
# 
# # 
# # 
# 
# 
# 
# 
# 
# # 
# # 
# 
# 
# # 
# 
# # 
# # 
# # 
# 
# # # 
# 
# 
# 
# # 
# # # 
# 
# 
# # # # 
# # 
# 
# 
# # 
# # 
# # # 
# ## 
# # # # 
# # # # 
# 
# 
# 
# # # 
# # 
# # # # 
# # ## 
# # # 
# # 
# 
# 
# # # # 
# 
# # # #
# 
# # # 
# # # # # # 
# 
# 
# 
# 
# # 
# 
# # # 
# 
# # 
# 
# 
# # 
# 
# # 
# #
< 5 0 # 
5 0 - 1 0 0 #
> 1 0 0 # 
  
pagina 10 van 12 RIVO rapport C040/04 
 
 
 
 
Figuur 4. Biomassa (gram versgewicht/m2) van meerjarige Spisula subtruncata  
 
 
 
# # # # 
# # # 
# 
# 
# 
# # 
# # 
# # 
# 
# 
# # # # # # # 
# 
# 
# 
# 
# # # 
# 
# 
# # 
# 
# 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# 
# 
# 
# 
# # 
# # 
# 
# # 
# # 
# 
# 
# 
# 
# 
# # 
# # 
# 
# #
# # 
# 
# ###
# 
# 
# # #
# # 
# # # # # 
# # # # 
# ### 
# 
#
#
#
# # # # 
#
#
# # ## 
# # 
# # # # 
# # 
# # ##
# #
# 
# ## 
# # # # # # # # # # # 
# 
# # # # # 
# 
# # # # # 
# ## # # # # 
# #
# 
# 
# 
# # 
# # 
# 
# 
# # # # # 
# 
# 
# 
# 
# # # # 
# 
# 
# # # # 
##
< 5 0 # 
5 0 - 5 0 0 #
> 5 0 0 # 
 
 
  
RIVO rapport C040/04 pagina 11 van 12 
 
 
 
 
Figuur 5. Lengteverdeling van Spisula subtruncata in de periode 2000-2003. 
 
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
voorjaar 2000
voorjaar 2002
voorjaar 2003
voorjaar 2001
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
aa
nt
al
(m
ilj
 in
d)
  
pagina 12 van 12 RIVO rapport C040/04 
 
 
 
 
Figuur 6. Omvang in biomassa (miljoen kg versgewicht) van de bestanden Spisula subtruncata 
in 1995-2003 in de vier onderscheiden deelgebieden (zie figuur 2). 
 
 
W
ad
de
ne
ila
nd
en
05010
0
15
0
20
0
25
0
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
bestandsgrootte
1j m
j
Zu
id
ho
lla
nd
se
 k
us
t
05010
0
15
0
20
0
25
0
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
bestandsgrootte
1j m
j
N
oo
rd
ho
lla
nd
se
 k
us
t
05010
0
15
0
20
0
25
0
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
bestandsgrootte
1j m
j
Vo
or
de
lta
05010
0
15
0
20
0
25
0
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
bestandsgrootte
1j m
j


De halfgeknotte strandschelp, Spisula subtruncata, in de Nederlandse kustwateren in 2003

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Wageningen Yield

Name not available

Name not available

NARCIS