Een stijgend aantal koeien per bedrijf bij een afnemend aantal bedrijven getuigt van een voortschrijdende schaalvergroting in de melkveehouderij. Kleine bedrijven beëindigen het vaakst hun melkproductie. De groeiende bedrijven zijn echter evenredig verdeeld over alle grootteklassen te vinde

Wisman, J.H.

Dutch

Wageningen Yield 

LEI, Agri
Monitor, juni 2008 pagina  
 
1 
 
 
 
 
 
Koplopers in melkveehouderij groeien iets meer dan gemiddeld 
Arjan Wisman 
 
Schaalvergroting is al lang een trend in de melkveehouderij. Zo is tussen 1996 en 2006 het gemiddeld aantal 
melkkoeien op (gespecialiseerde) melkveebedrijven gestegen van ongeveer 50 naar circa 70 en nam het aantal 
melkveebedrijven met een derde af tot bijna 20.000. Dit artikel neemt de ontwikkeling van de bedrijfsomvang van 
melkveebedrijven verder onder de loep. Er is gekeken naar die bedrijven die in de periode 1996 en 2006 als 
gespecialiseerd melkveebedrijf in de Landbouwtellingen geregistreerd stonden. Uit het onderzoek blijkt dat bij de 
kleinere bedrijven de meeste stoppers zitten, maar ook dat niet alleen de grote bedrijven doorgroeien. Bij de 
stoppers gaat het in dit artikel trouwens om bedrijven die als gespecialiseerd melkveebedrijven zijn gestopt. Het 
betekent dus niet per se dat de bedrijven volledig uit de landbouw zijn gestapt. Een 'gestopt' bedrijf kan als een 
ander bedrijfstype voortbestaan.  
 
Vooral kleine bedrijven stoppen 
Naast de omvang van de veestapel is ook de oppervlakte per bedrijf toegenomen, namelijk van 29 naar 43 ha 
(tabel 1). Omdat het aantal hectares sterker is gegroeid dan het aantal melkkoeien is de veebezetting per hectare 
gedaald. Vooral kleine bedrijven hebben in de afgelopen periode de melkproductie beëindigd.  In 1996 had nog 
ruim de helft van de bedrijven minder dan 50 melkkoeien per bedrijf. In 2006 is dit afgenomen tot een derde van 
de bedrijven (circa 6.500). Deze melkveebedrijven hebben in 2006 gezamenlijk nog slechts 16% van de totale 
melkveestapel. 
 
 
Tabel 1 Structuurontwikkeling van gespecialiseerde melkveebedrijven tussen 1996 en 2006 
1996 2006 
In 2006 nog bestaand a) Bestond al in 1996 Alle 
bedrijven ja nee 
Alle 
bedrijven ja nee 
Mutatie alle 
bedrijven 
(D/A) 
Mutatie 
blijvers  
(E/B) 
 
(A) (B) (C)  (D) (E) (F) (G) (H) 
Aantal bedrijven 29.845 16.383 13.462 19.671 16.383 3.288 
34% 0% 
Oppervlakte 
cultuurgrond 
878.147 538.715 339.432 841.016 695.829 145.187 
4%  +29% 
Aantal melkkoeien 1.523.529 950.811 572.718 1.333.205 1.104.121 229.084 
12% +16% 
         
Gemiddelden per bedrijf:         
Oppervlakte 
cultuurgrond 
29 33 25 43 43 44 +45% +29% 
Aantal melkkoeien 51 58 43 68 67 69 +33% +16% 
Koeien per ha 
cultuurgrond 
1,73 1,76 1,69 1,59 1,59 1,58 
9% 
10% 
Leeftijd oudste 
ondernemer 
51 50 53 50 51 48   
Opvolgingspercentage 60 77 44      
Bron: Landbouwtelling. 
a) als gespecialiseerd melkveebedrijf; bij nee kan het bedrijf mogelijk nog als een ander type landbouwbedrijf zijn voortgezet. 
 
LEI, Agri
Monitor, juni 2008 pagina  
 
2 
Ook onder de grotere bedrijven zijn er tussen 1996 en 2006 een aantal gestopt, vaak door gebrek aan een 
opvolger. De met melkvee gestopte bedrijven hadden in 1996 gemiddeld 43 melkkoeien en 25 ha per bedrijf. De 
leeftijd van het oudste bedrijfshoofd was met 53 jaar iets hoger dan gemiddeld. Een groot deel van de afgevallen 
bedrijven had in 1996 al aangegeven niet over een bedrijfsopvolger te beschikken. 
 
Nieuwe bedrijven  
De Landbouwtelling registreerde in 2006 bijna 3.300 melkveebedrijven die in 1996 nog niet bestonden onder 
hetzelfde of gemuteerde registratienummer. Deze nieuwe bedrijven vertegenwoordigen in 2006 bijna 20% van de 
melkkoeien. Gemiddeld zijn de nieuwe bedrijven in oppervlakte en aantal melkkoeien iets groter dan het gemiddeld 
melkveebedrijf. 
Ondanks de schaalvergroting zijn en blijven de melkveebedrijven vooral gezinsbedrijven. Op de meeste bedrijven 
wordt dan ook vrijwel alle arbeid door de ondernemers en hun gezinnen geleverd. Alleen op de grootste bedrijven 
wordt relatief meer vreemd personeel ingezet.  
 
Groei grote bedrijven 
Om de ontwikkeling van de bedrijfsomvang te volgen zijn alle melkveebedrijven ingedeeld in vier groepen. De 
groepen zijn gebaseerd op vaste klassengrenzen die zijn bepaald voor het jaar 1996. De gehanteerde 
klassengrenzen zijn 42, 60 en 84 melkkoeien per bedrijf. De vier groepen die door deze indeling voor het jaar 
1996 ontstaan zijn: 0
40% (tot 42 koeien/bedrijf: klein), 40
70%: (tot 60 koeien/bedrijf: middengroot), 70
90% (tot 
84 koeien/bedrijf: volgers) en 90
100% (meer dan 84 koeien/bedrijf: koplopers).  
Door bedrijfsbeëindiging en schaalvergroting of 
verkleining van de blijvende bedrijven zijn sinds 1996 veel 
bedrijven van klasse veranderd (tabel 2). Circa 55% van alle bedrijven uit 1996 zijn ook in 2006 als melkveebedrijf 
in de Landbouwtelling geregistreerd. Zowel bij de koplopers (10% grootste bedrijven) als bij de volgers (volgende 
20% van de bedrijven) uit 1996 zijn in 2006 nog circa 70% overgebleven. Sinds 1996 zijn er bij de koplopers circa 
2.600 bedrijven bijgekomen. Dat zijn grotendeels bedrijven die in de periode tot 2006 meer koeien zijn gaan 
houden door aankoop van melkquotum, aangevuld met een aantal nieuw gestichte bedrijven of omgeschakelde 
bedrijven vanuit een ander bedrijfstype, bijvoorbeeld de groep gecombineerde bedrijven. Onder de groep volgers 
is het aantal nieuwe bedrijven kleiner, namelijk ruim 1.500. Bij de twee overige groepen (kleine en middelgrote 
bedrijven) zijn sinds 2006 relatief veel bedrijven verdwenen. Dat komt deels ook door schaalvergroting van de 
blijvende bedrijven die zijn doorgeschoven naar de groepen volgers of koplopers. Het gecontinueerde 
koploperbedrijf heeft in 2006 bijna dubbel zo veel koeien als het gemiddelde gecontinueerde bedrijf (126 ten 
opzichte van 67). 
 
Procentuele groei 
Qua aantal koeien is de gemiddelde groei van de koplopers weliswaar groter geweest dan bij de andere groepen 
bedrijven, maar procentueel is dat niet het geval. Dat komt omdat niet alle koplopers uit 1996 sindsdien meer 
koeien zijn gaan houden.  
Dat is goed te zien in tabel 2 met de procentuele verandering van het aantal koeien per bedrijf tussen 1996 en 
2006. 
Over alle groepen heen heeft circa twee derde van de melkveebedrijven in 2006 meer koeien dan in 1996. Dat 
aandeel is bij bijna alle groepen vergelijkbaar, behalve bij de groep kleine bedrijven, waar op circa 60% van de 
bedrijven de kuddeomvang is toegenomen. Ook de verdeling betreffende groei of krimp vertoont grote 
overeenkomsten tussen de meeste groepen. Op 40% van de bedrijven groeide sinds 1996 het aantal melkkoeien 
tussen 10% en 50% per bedrijf. Opnieuw is het spreidingsbeeld bij de kleinste bedrijven enigszins afwijkend. 
Bij de interpretatie van tabel 2 moet wel worden bedacht dat het aantal melkkoeien niet alles zegt over de 
productieomvang van de bedrijven. De productieruimte voor melk wordt immers bepaald door het melkquotum en 
niet door het aantal melkkoeien. Bedrijven die bijvoorbeeld 10% minder koeien hebben dan in 1996, kunnen door 
een gestegen melkproductie per koe toch hetzelfde melkquotum vol melken. Bedrijven die in 2006 meer 
melkkoeien houden dan in 1996 zullen in de tussenliggende jaren waarschijnlijk melkquotum hebben aangekocht.  
 
LEI, Agri
Monitor, juni 2008 pagina  
 
3 
 
Tabel 2 
Ontwikkeling van melkveebedrijven en aantal koeien op de bedrijven die in zowel 
1996 als in 2006 bestonden, naar bedrijfsomvang in 1996 
 Groepen bedrijven a) 
 
0/40% 
(kleine 
bedrijven) 
40/70% 
(middengr. 
bedrijven) 
70/90% 
(volgers)  
 
90/100% 
(koplopers) 
 Totaal 
Aantal bedrijven in 1996 12.390 8.859 5.666 2.930 29.845 
w.v. afvallers tussen 1996 en 2006 7.710 3.286 1.642 824 13.462 
w.v. nog aanwezig in 2006 4.680 5.573 4.024 2.106 16.383 
Percentage blijvers 38 63 71 72 55 
Aantal bedrijven in 2006 4.557 4.805 5.573 4.736 19.671 
Nieuwe bedrijven in 2006 
123 
768 1.549 2.630 3.288 
      
Aantal koeien per bedrijf bij blijvers     
1996 32 51 70 111 58 
2006 37 61 82 126 67 
Mutatie (%) + 17 + 18 + 16 + 14 + 16 
      
Verandering aantal koeien per bedrijf, 2006 t.o.v 1996 in %   
<
 25 10 5 4 8 6 

25%
10 14 10 10 12 12 

10
0 17 14 16 14 15 
0
10 12 14 16 16 14 
10
25 16 23 24 22 21 
25
50 17 22 21 18 20 
>50 14 13 10 11 12 
Gemiddeld (%) 17 18 16 14 16 
a) procentuele verdeling van groepen bedrijven ingedeeld op basis van alle bedrijven in 1996 met de volgende klassengrenzen: 0
40% tot 42 
koeien, 40
70% tot 60 koeien, 70
90% tot 84 koeien, 90
100% meer dan 84 koeien. 
 
 
Conclusie 
In de periode 1996
2006 heeft er in de melkveehouderij een flinke schaalvergroting plaatsgevonden. Vooral 
kleinere bedrijven zijn gestopt. Een groot deel van de bedrijven die zijn doorgegaan hebben hun bedrijfsomvang 
(veestapel en oppervlakte) vergroot. Opvallend is dat de groei bij de grotere bedrijven niet sterker is geweest dan 
bij de andere grootteklassen. Met andere woorden, de groeiende bedrijven zijn vrij evenredig verdeeld over de 
grootteklassen. Slechts een kleine groep bedrijven (10%) is in de genoemde periode van 10 jaar met meer dan 
50% gegroeid. Ook deze sterke groeiers zijn in alle grootteklassen terug te vinden. 
 


Koplopers in melkveehouderij groeien iets meer dan gemiddeld

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS