Voor een organisatie is het belangrijk om inzicht te hebben in de eigen bedrijfsvoering. Referentiemodellen voor een domein, sector of type organisatie kunnen hierbij ondersteuning bieden. Tot voor kort was er geen actueel referentiemodel voorhanden dat de bedrijfsvoering van akkerbouwbedrijven beschrijft. Om dit gat te dichten is er eind 2011 door Wageningen Universiteit een eerste versie opgeleverd van een referentiemodel voor de akkerbouw. Dit referentiemodel, “the Reference Architecture for the Ag Enterprise” (RAAgE), geeft een overzicht van de bedrijfsfuncties en processen van akkerbouwbedrijven. Dit artikel zoomt hier verder op in. Het start met een korte beschrijving waarom referentiemodellen worden opgesteld. Vervolgens wordt beschreven waarom RAAgE is ontwikkeld, biedt inzicht hoe het model is opgesteld en geeft aan waarvoor het model is gebruikt

Kruize, J.W.

Wageningen Yield 

16 @gro-Informatica maart 2012
Voor een organisatie is het belangrijk om inzicht te 
hebben in de eigen bedrijfsvoering. Referentiemo-
dellen voor een domein, sector of type organisatie 
kunnen hierbij ondersteuning bieden. Tot voor 
kort was er geen actueel referentiemodel voor-
handen dat de bedrijfsvoering van akkerbouwbe-
drijven beschrijft. Om dit gat te dichten is er eind 
2011 door Wageningen Universiteit een eerste 
versie opgeleverd van een referentiemodel voor de 
akkerbouw. Dit referentiemodel, “the Reference 
Architecture for the Ag Enterprise” (RAAgE), 
geeft een overzicht van de bedrijfsfuncties en 
processen van akkerbouwbedrijven. Dit artikel 
zoomt hier verder op in. Het start met een korte 
beschrijving waarom referentiemodellen worden 
opgesteld. Vervolgens wordt beschreven waarom 
RAAgE is ontwikkeld, biedt inzicht hoe het model 
is opgesteld en geeft aan waarvoor het model is 
gebruikt.
Verschillende referentiemodellen
Wereldwijd zijn er verschillende referentiemodellen die 
voor uiteenlopende doeleinden worden gebruikt. Voorbeel-
den zijn referentiemodellen voor Enterprise Architectuur 
(GERA, NORA, CORA), procesbeschrijvingen (ITIL, BiSL, 
SCOR) en informatiemodellering (ISA95). Bovendien zijn er 
verschillende referentiemodellen die alleen binnen één do-
mein worden toegepast zoals het Huisarts Informatie Syste-
men (HIS) Referentiemodel. Al deze referentiemodellen ge-
ven een systeembeschrijving in een uniforme taal. Hiermee 
faciliteren de referentiemodellen de communicatie binnen 
en tussen disciplines. 
Ook binnen de Nederlandse landbouw zijn er in de jaren 80 
en 90 referentiemodellen opgesteld. Deze modellen hadden 
als doel om het landbouwbedrijf en de informatiestromen 
daarbinnen te beschrijven. De modellen gaven inzicht in de 
bedrijfsfuncties en bedrijfsprocessen van landbouwbedrij-
ven en werden gebruikt voor softwareontwikkeling. Een 
voorbeeld hiervan is het ‘Informatiemodel Open Teelten’ 
(IMOT) dat de bedrijfsfuncties en bedrijfsprocessen van een 
akkerbouw bedrijf beschrijft. Nadat in de jaren 90 de ont-
wikkeling van deze modellen niet meer door de overheid 
gefi nancierd werd, is hun gebruik in verval geraakt. Door 
de toenemende informatiebehoefte van agri-food keten-
partners en de introductie van de vele nieuwe softwareap-
plicaties in de landbouw is er opnieuw behoefte ontstaan 
aan referentiemodellen die de bedrijfsvoering van land-
bouwbedrijven beschrijven.
Veranderingen in de landbouw
Afgelopen jaren is de informatiebehoefte van verschillende 
agri-food ketenpartijen toegenomen. Deze trend is sterk ge-
relateerd aan de veranderende consumenteneisen in de af-
gelopen jaren. Zowel de consument als de Retail hebben be-
hoefte aan een verbeterde duurzaamheid, voedselveiligheid 
en ketentransparantie van agri-food ketens. Om dit te stimu-
leren zijn er meerdere certifi ceringen ingevoerd en moeten 
agri-food ketens aan diverse regelgeving voldoen. Het aantal 
gestelde eisen is hierdoor de afgelopen jaren toegenomen en 
het is de verwachting dat deze trend zich de komende jaren 
voortzet. 
Al deze veranderingen gaan aan de Nederlandse akker-
bouwer niet voorbij. Zo stelt de overheid eisen aan de 
akkerbouwer omtrent het gebruik van gewasbescher-
mingsmiddelen en meststoffen. Daarnaast stellen ook 
afnemers eisen aan de voedselproductie. Een voorbeeld 
hiervan is de verplichte GLOBALG.A.P.(Good Agricultu-
ral Practice) certifi cering die de verwerkende industrie 
aan de akkerbouwers verplicht stelt. Deze certifi cering 
dient als een praktische handleiding voor goede land-
bouwkundige praktijken en verplicht er onder andere toe 
dat de akkerbouwer de middelen die hij tijdens de teelt 
gebruikt, registreert. Veel afnemende partijen willende 
deze teeltregistratie ontvangen. Daarnaast stellen de af-
nemers eisen welke middelen wel en welke niet gebruikt 
mogen worden tijdens de teelt. 
Ook de akkerbouwer zelf zit niet stil. Afgelopen jaren heb-
ben akkerbouwers verschillende methoden, technieken en 
softwareapplicaties in gebruik genomen om de bedrijfsvoe-
ring te ondersteunen, te automatiseren en te optimalise-
ren. Eén van de nieuwe ontwikkelingen stelt akkerbouwers 
in staat om gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest 
plaatsspecifi ek te doseren. Deze techniek is afhankelijk van 
geavanceerde plaatsbepaling en foto-opnames door satellie-
ten en wordt ook wel aangeduid als precisielandbouw. Een 
van de voordelen ervan is dat er met minder middelen een 
zelfde of hogere opbrengst behaald kan worden. Invoering 
wordt op dit moment door de overheid gestimuleerd. 
Al deze ontwikkelingen hebben tot gevolg dat er data tus-
sen een groot aantal verschillende softwareapplicaties van 
agri-food ketenpartners wordt uitgewisseld. Zo moet de ak-
kerbouwer onder andere informatie uitwisselen met afne-
mers, overheid en aanbieders van grond- en gewasdata. Ook 
voor het optimaliseren van de interne bedrijfsvoering moet 
er data tussen softwareapplicaties van verschillende leve-
ranciers uitgewisseld worden. Zo zijn er voor de invoering 
van precisielandbouw onder andere softwareapplicaties no-
dig die met geografi sche data van verschillende sensoren 
om kunnen gaan.
Een referentiemodel voor de akkerbouw
Jan Willem Kruize
18 @gro-Informatica maart 2012 maart 2012 @gro-Informatica 19
Problemen in de informatie-uitwisseling
Uit de praktijk blijkt dat het uitwisselen van informatie 
tussen softwareapplicaties van verschillende organisaties 
problemen oplevert. Bij akkerbouwers levert dit problemen 
op bij de informatie-uitwisseling tussen het bedrijf en an-
dere organisaties. Het bedrijfsmanagementsysteem van de 
boer kan in veel gevallen geen informatie uitwisselen met 
de softwareapplicaties van andere partijen. Hierdoor moet 
de akkerbouwer zijn (digitale) data opnieuw invoeren. Ook 
komt het voor dat informatie over de velden of gewassen 
van de verschillende dienstenleveranciers niet in het be-
drijfsmanagementsysteem van de akkerbouwer geladen 
kan worden.
Anderzijds verloopt de informatie-uitwisseling tussen 
de verschillende technieken, softwareapplicaties en pro-
ducten die de bedrijfsvoering van de akkerbouwer onder-
steunt moeizaam. Op dit moment levert het uitwisselen 
van informatie tussen de trekker, werktuig en computer 
moeilijkheden op. Niet alle softwareapplicaties voor ak-
kerbouwers zijn in staat om bestanden op te leveren die 
door de trekker en werktuig ingelezen kunnen worden. 
Daarnaast zijn de bestanden van sensoren op het akker-
bouwbedrijf in veel gevallen lastig in het bedrijfsmanage-
mentsysteem te laden. 
De slecht ondersteunde manier van informatie-uitwisseling 
tussen verschillende softwareapplicaties is één van de bot-
tlenecks voor verdere automatisering en optimalisatie van 
de bedrijfsvoering op akkerbouwbedrijven. 
Wat heeft een referentiemodel die de bedrijfs-proces-
sen en functies van een akkerbouwbedrijf beschrijft 
voor nut?
Referentiemodellen die een overzicht geven van de bedrijfs-
functies en processen geven inzicht in de huidige situatie 
en bedrijfsvoering. Inzicht in de bedrijfsvoering van de ak-
kerbouwer is relevant voor veel partijen die met de akker-
bouwer te maken hebben. Het doel van het RAAgE is om 
enerzijds de communicatie tussen de software ontwikke-
laars en de akkerbouwer te ondersteunen, anderzijds om de 
communicatie tussen de akkerbouwer en de verschillende 
organisaties rondom de akkerbouwer te ondersteunen. 
Voorbeelden hiervan zijn de overheid, afnemers, weten-
schap en dataleveranciers. Wanneer het RAAgE de bedrijfs-
voering op de juiste manier beschrijft kan het model ge-
bruikt worden voor het ontwikkelen van softwareapplica-
ties die de bedrijfsvoering van akkerbouwers ondersteunt, 
automatiseert en optimaliseert. 
Een beschrijving van het ‘Reference Architecture for 
the Ag Enterprise’ 
RAAgE is gemodelleerd in de architectuurtaal Archimate. 
Archimate is een internationale standaard, geadopteerd 
door The Open Group, een internationale standaardisa-
tie-organisatie. Het model is opgesteld in de open source 
modelleertool Archi. 
Het vernieuwde referentiemodel voor de akkerbouw 
beschrijft het agrarisch bedrijf vanuit verschillende be-
drijfsfuncties. Een agrarisch bedrijf moet deze verschil-
lende bedrijfsfuncties vervullen om de onderneming 
naar behoren te laten functioneren. De geïdentificeerde 
bedrijfsfuncties zijn: 
•	 Inkoop
•	 Voorraadbeheer
•	 Opbrengst beheer
•	 Marketing en verkoop
•	 Personeel en organisatie
•	 Technologiebeheer
•	 Energiebeheer
•	 Onroerend goed beheer
•	 Kwaliteitsbeheer
•	 Financieel beheer 
•	 Accounting
Een bedrijfsfunctie is gedefinieerd als een eenheid van in-
tern gedrag die het gedrag groepeert op bijvoorbeeld beno-
digde vaardigheden, kennis of hulpbronnen en wordt uitge-
voerd door een bepaalde rol binnen de organisatie. In het 
referentiemodel is de bedrijfsfunctie daarom gebruikt als 
container van verschillende bedrijfsprocessen die inhoude-
lijk gerelateerd zijn. De elf bedrijfsfuncties vervullen elk 
een individueel en specifiek doel binnen het agrarische be-
drijf. Om dat doel te bereiken worden de verschillende pro-
cessen binnen de functies uitgevoerd. In iedere functie zijn 
de processen opgedeeld in een tactische en een operationele 
dimensie. Binnen de tactische dimensie worden de proces-
sen geïdentificeerd die verantwoordelijk zijn voor:
o planningen voor de uitvoering van processen op het 
operationele niveau
o evaluaties van de resultaten van de uitvoering van pro-
cessen op het operationele niveau
o het bijsturen van de uitvoering van processen op het 
operationele niveau
Zo zijn de de bedrijfsprocessen binnen de tactische dimen-
sie opbrengstbeheer:
•	 Ontwerp teeltplan
•	 Evalueer teeltplan
•	 Optimaliseer teeltplan  
•	
Binnen de operationele dimensie worden de processen ge-
identificeerd die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering 
van ‘het werk’ op het akkerbouwbedrijf. Hieronder vallen 
ook de operationele planning, monitoring en operationele 
bijsturing van het werk.
Als voorbeeld zijn de operationele bedrijfsprocessen binnen 
de functie opbrengstbeheer benoemd:
•	 Bewerk grond
•	 Zaai/poot gewas
•	 Selecteer gewas 
•	 Spuit gewas
•	 Bemest gewas
•	 Beregen gewas
•	 Oogst gewas
•	 Behandel grond
•	 Monitor veld
•	 Monitor gewas
•	 Monitor omgeving
•	 Coördineer werk
•	 Maak teeltrapport
Op deze wijze zijn in het referentiemodel de bedrijfspro-
cessen die binnen de verschillende bedrijfsfuncties val-
len op een hoog niveau geïdentificeerd. Tevens zijn er 
sub-processen die vallen onder de hoofdbedrijfsprocessen 
geïdentificeerd. 
In deze eerste versie van het referentiemodel was het niet mo-
gelijk om alle sub-processen in kaart te brengen. Er is gefocust 
op de processen en sub-processen die binnen de functie op-
brengstbeheer vallen. In deze bedrijfsfunctie zijn de hande-
lingen die benodigd zijn voor precisielandbouw beschreven. 
Ook in het IMOT zijn bedrijfsfuncties en processen van ak-
kerbouwbedrijven geïdentificeerd. Een belangrijk verschil 
tussen het IMOT en RAAgE is de modelleerbenadering van 
het akkerbouwbedrijf. Bij RAAgE is er gekozen voor een 
architectuurbenadering. Hierdoor kunnen ook de applica-
tie- en de technologielaag van het akkerbouwbedrijf in de-
zelfde modelleertaal opgesteld worden. De business-lagen 
van RAAge en IMOT vertonen overeenkomsten. 
Door de gekozen modelleerbenadering kan het RAAgE voor 
verschillende toepassingen worden gebruikt. Enkele voor-
beelden zijn:
•	 Voor het in kaart brengen van de huidige bedrijfsvoe-
ring van een akkerbouwbedrijf
•	 Als referentie voor het optimaliseren van de bedrijfs-
processen
•	 Voor het in kaart brengen welke bedrijfsprocessen door 
welke softwareapplicaties worden ondersteund.
Figuur 1: de informatiestromen en interacties waarmee de akkerbouwer te maken heeft. (Sørensen et al. 2010)
maart 2012 @gro-Informatica 21
•	 Als beschrijving van de bedrijfsvoering voor het creë-
ren van nieuwe softwareapplicaties
Op dit moment is het RAAgE gebruikt voor het in kaart 
brengen van huidige bedrijfsmanagementsystemen in de 
akkerbouw en de gebruikte datastandaarden.
Toepassing van het referentiemodel
Bij onderzoek naar huidige bedrijfsmanagementsystemen 
en hun datastandaarden is RAAgE gebruikt voor een ana-
lyse van verschillende bedrijfsmanagementsystemen voor 
akkerbouwbedrijven (zie LEI rapport: Onderzoek naar ge-
bruikte standaarden voor data uitwisseling van FMIS, 2011). 
De verschillende bedrijfsmanagementsystemen zijn met el-
kaar vergeleken waarbij het referentiemodel de benchmark 
was. In deze studie zijn de bedrijfsmanagementsystemen 
die wereldwijd gebruikt worden geanalyseerd. Van elk be-
drijfsmanagementsysteem is in kaart gebracht welke dien-
sten worden geleverd. Deze diensten van de applicatie zijn 
gekoppeld aan het ondersteunde bedrijfsproces.
  
Uit deze analyse blijkt dat de internationale marktleiders 
van bedrijfsmanagementsystemen zich vooral richten op 
de teelt van de akkerbouwer. Andere bedrijfsprocessen 
omtrent de verwerking van het product, de verkoop of fi-
nanciën worden nauwelijks ondersteund. Hieruit blijkt dat 
de akkerbouwer veel verschillende bedrijfsmanagement-
systemen of andere softwareapplicaties naast elkaar moet 
gebruiken wil hij de gehele bedrijfsvoering en de verschil-
lende bedrijfsfuncties door software ondersteunen. 
Uit andere sectoren blijkt dat dit leidt tot ‘island automa-
tion’. Dit betekent dat verschillende softwareapplicaties 
binnen het bedrijf de specifieke bedrijfsprocessen onder-
steunen. Deze verschillende softwareapplicaties zijn vaak 
slecht geïntegreerd waardoor optimalisering van de gehele 
bedrijfsvoering moeizaam is. Zo ontstaan er in een bedrijf 
‘data silo’ s’ waarbij de data tussen de softwareapplicaties 
slecht uitgewisseld wordt. In veel sectoren was dit de reden 
om systemen voor Enterprise Resource Planning (ERP) in 
te voeren. In de akkerbouw speelt deze problematiek net 
zo goed. Huidige bedrijfsmanagementsystemen zouden 
daarom verbeterd of vernieuwd moeten worden. Deze ver-
nieuwde systemen moeten beter in staat zijn om binnen de 
organisatie of met andere organisaties data uit te wisselen. 
Met dergelijke softwareapplicaties kan de akkerbouwer ten 
Figuur 2: De tactische en operationele processen gerelateerd aan de teelt in de functie opbrengst-beheer
maart 2012 @gro-Informatica 23
eerste meer en gemakkelijker informatie uitwisselen in de 
keten, ten tweede kan hij zijn eigen bedrijfsvoering verbe-
teren. Dit draagt bij aan de algemene doelstelling van ke-
tentransparantie, voedselveiligheid en een meer duurzame 
voedselproductie. 
De toekomst van het ‘Reference Architecture for the 
Ag Enterprise’
Het RAAgE model wordt de komende tijd uitgebreid en in 
meer detail beschreven. Dit zal hoogstwaarschijnlijk ge-
beuren binnen verschillende Europese projecten omtrent 
de modellering van akkerbouw processen waarin het LEI, 
onderdeel van Wageningen UR, participeert. Ook wordt het 
model binnen het promotieonderzoek ‘ integratie van in-
formatie systemen in bedrijfsprocessen van agri-food keten 
actoren’ uitgebreid. Dit promotieonderzoek richt zich op 
het ontwerp van een raamwerk dat softwareontwikkelaars 
ondersteunt bij het maken en configureren van beter geïn-
tegreerde softwareapplicaties. RAAgE is een eerste onder-
deel van dit raamwerk. 
Referenties
Sørensen, C. G., S. Fountas, et al. (2010). “Conceptual model 
of a future farm management information system.” Compu-
ters and Electronics in Agriculture 72(1): 37-47.
LEI rapport: Onderzoek naar gebruikte standaarden voor 
data uitwisseling van FMIS, 2011. 
Figuur 3: Overzicht van de geleverde diensten van de applicatie Comwaes gekoppeld aan de ondersteunde functie en 
bedrijfsproces via een ‘used by’ relatie  


Een referentiemodel voor de akkerbouw

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS

Name not available