In het kader van het programma Ruimte voor de Rivier worden grote delen van de uiterwaarden langs de Rijn en de Maas op een meer natuurlijke manier beheerd. Gemaaid grasland maakt plaats voor ruig terrein. Dat leidt echter ook tot minder capaciteit voor doorstroming bij hoogwater. Wordt dat laatste effect niet overschat

Makaske, B.

Querner, E.P.

NARCIS 

Voor hoeveel natuur is er ruimte in de uiterwaarden?

Wageningen Yield 

34
voor hoeveel 
natuur is er ruiMte in 
de uiterwaarden?
om de veiligheid tegen overstromingen in het rivierengebied te waarborgen is het belangrijk 
dat de rivierbedding en de uiterwaarden een goede doorstroomcapaciteit hebben. bij natuur-
ontwikkeling kan de afvoercapaciteit van de rivier afnemen omdat begroeiing nu eenmaal 
stromingsweerstand veroorzaakt.
al in 2007 is uit onderzoek van alterra gebleken dat een verandering van vegetatiebeheer in de 
uiterwaarden binnen enkele jaren kan leiden tot een groot verlies van  doorstroomcapaciteit 
van het winterbed bij hoogwater. als bijvoorbeeld grasland minder wordt gemaaid, wordt de 
stromingsweerstand sterk verhoogd.
rijkswaterstaat hanteert voor het berekenen van de afvoercapaciteit van de grote rivieren het 
handboek Stromingsweerstand in uiterwaarden. hieruit volgen de  ontwerp-hoogwaterstanden 
die gebruikt worden voor het ontwerp van veilige dijken. corresponderen deze  uitgangspunten 
met de werkelijkheid? hoe verhouden ze zich tot andere modellen om  stromingsweerstanden 
te benaderen?
om dit na te gaan heeft alterra – in opdracht van ministerie van economische  zaken – 
 onderzoek gedaan naar de stromingsweerstanden die voor natuurlijke vegetaties gelden 
in de uiterwaarden. in deze studie is gekeken naar de weerstanden van graslanden en 
 ruigtes  (ongemaaid grasland). dit zijn namelijk de vegetatiestructuren die  achtereenvolgens 
 optreden bij de overgang van agrarisch naar natuurgericht beheer. en via natuurgericht 
 beheer levert nederland een waardevolle bijdrage aan de realisatie van Natura 2000, het 
europese netwerk van natuurgebieden.
In het kader van het 
programma Ruimte 
voor de Rivier worden 
grote delen van de 
uiterwaarden langs 
de Rijn en de Maas op 
een meer  natuurlijke 
manier beheerd. 
Gemaaid grasland 
maakt plaats voor 
ruig terrein. Dat 
leidt echter ook tot 
minder capaciteit 
voor doorstroming 
bij hoogwater. Wordt 
dat laatste effect niet 
overschat?
WaterWetenschap
nr3 / Maart 2013
toegepaste Wetenschap in de Watersector
35
saMenvatting
in het kader van Ruimte voor de Rivier krijgen  grote 
 delen van de voorheen agrarische uiterwaarden van 
rijn en Maas een meer natuurlijk beheer. 
het  onderzoek van alterra geeft nader inzicht in de 
te verwachten ruwheid van deze begroeiing en van de 
hydraulische effecten hiervan. hieruit blijkt:
• de methodiek die rijkswaterstaat hanteert om de 
ruwheid van natuurlijk beheerde uiterwaarden te 
berekenen, leidt stelselmatig tot een lagere door-
stroomcapaciteit dan wanneer drie alternatieve 
berekeningswijzen worden gehanteerd. 
• hieruit volgt dat bij natuurlijk beheerde uiterwaar-
den de doorstroomcapaciteit van zomer- en 
 winterbed samen tot wel 10 procent hoger zal zijn 
dan nu op grond van de geldende methoden wordt 
verondersteld. er is dus in theorie meer ruimte voor 
natuurontwikkeling dan wordt verondersteld.
• het gaat hierbij om rekenmodellen. Metingen 
tijdens hoogwater zijn nodig om de beschikbare 
ruimte voor natuurontwikkeling nader te bepalen.
vier concePten
de doorstroomcapaciteit is met behulp van vier  concepten 
uitgewerkt: met de hydraulische ruwheden volgens het 
handboek van rijkswaterstaat en met drie  alternatieve 
 concepten. bij het eerste alternatieve concept wordt 
de  ruwheid van de vegetatie gelijk gesteld aan de 
 vegetatiehoogte. het tweede alternatief veronderstelt dat 
er geen stroming door de  vegetatie plaatsvindt, maar alleen 
door het open-water-deel. het derde alternatief gaat uit 
van zogeheten Manning-coëfficiënten uit de internationale 
 literatuur. 
de drie alternatieven hebben gemeen dat de  berekende 
ruwheid van de vegetatie (de hoogte van de  virtuele 
 ruwheidselementen, waarin de ruwheid wordt  uitgedrukt) 
nooit groter is dan de hoogte van deze vegetatie. bij 
de  methodiek van rijkswaterstaat is dat anders. bij 
 rotsblokken wordt de hoogte van deze blokken als ruwheid 
 verondersteld, maar bij vegetatie van bijvoorbeeld 0,4 meter 
hoog blijkt dat er voor de ruwheid uitgegaan wordt van circa 
0,84 meter hoge ruwheidselementen. zodoende blijkt dat 
de methodiek van rijkswaterstaat leidt tot een berekende 
 vegetatieruwheid die groter is dan die volgens de alterna-
tieve concepten, met name bij waterdiepten tot circa 2,5 à 
3,0 meter. 
hierdoor wordt de stromingsweerstand volgens de metho-
diek van rijkswaterstaat dus een stuk groter. de afvoer-
capaciteit van de uiterwaarden is, berekend met deze 
 methodiek, tussen de 22 en 40 procent lager dan wanneer 
deze met de andere concepten wordt ingeschat. voor het 
gehele dwarsprofiel (uiterwaarden en zomerbed) ligt het 
verschil tussen de 10 en 18 procent.
natuurontwikkeling
deze getallen kunnen enigszins misleidend zijn. de stro-
mingsmodellen zijn gebaseerd op het hoogwater van 1995. als 
de stromingsweerstand van de uiterwaarden nu  lager blijkt 
te zijn, dan zal de weerstand van het  zomerbed groter moe-
ten zijn. immers, de waterstand waarop  gekalibreerd wordt 
– die van het hoogwater van 1995 – blijft gelijk.  desondanks 
blijkt er voor maatgevend hoogwater (de  maximale hoeveel-
heid water die veilig tussen de  dijken kan worden afgevoerd) 
over het hele dwarsprofiel van de rivier tussen de bereke-
ning volgens de standaarden van  rijkswaterstaat en de al-
ternatieven een verschil in  afvoercapaciteit te bestaan van 
maximaal 10 procent.  hierdoor ontstaat dus – in elk geval 
in theorie – de mogelijkheid om meer natuurontwikkeling 
toe te staan in de uiterwaarden zonder dat onverantwoorde 
veiligheidsrisico’s worden genomen.
uit deze studie blijkt echter ook dat er nog steeds 
 onzekerheid is over de werkelijke stromingsweerstand 
van korte  vegetaties in de uiterwaarden. Metingen tijdens 
 hoogwater zijn nodig om duidelijkheid te krijgen, zodat de 
beschikbare ruimte voor natuurontwikkeling beter kan 
 worden bepaald.
erik Querner en bart Makaske
(Alterra)
een uitgebreide versie van dit artikel is te 
lezen door gebruik te maken van de Qr-code 
of te kijken op: www.vakbladh2o.nl


Voor hoeveel natuur is er ruimte in de uiterwaarden?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available