Report on "Epistolography and Emigration. Research Perspectives". Turin, October 6.–7., 2022Sprawozdanie z konferencji "Epistolografia i Emigracja. Perspektywy badawcze". Turyn, 6–7 października 2022 r

Guzman, Daniel

Polish

Akademicka Platforma Czasopism

NR 13 (15) / 2022, s. 213–218ARCHIWA  KANCELARIE  ZBIORYData przesłania artykułu: 19 X 2022Data przyjęcia artykułu do druku: 20 X 2022DOI: h  p://dx.doi.org/10.12775/AKZ.2022.009D  G(Uniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuArchiwum Muzeum Polskiego w Rapperswilu)daniel0017g@gmail.comORCID ID: 0000-0001-8729-9524EPISTOLOGRAFIA I EMIGRACJA. PERSPEKTYWY BADAWCZETuryn, 6–7 października 2022 r.W    dniach 6–7 X 2022 r. w Turynie odbyła się III Międzynarodowa Kon-ferencja Naukowa z cyklu „Archiwa kultury polskiej XX wieku: Lon-dyn – Białystok – Turyn” pt. Epistolografi a i Emigracja. Perspektywy badawcze. Gospodarzem oraz współorganizatorem konferencji był Departament Lingwi-styki, Literatury Obcej i Kultury Nowożytnej na Uniwersytecie w Turynie, re-prezentowany przez prof. Dario Prola oraz dr Urszulę Marzec. W prace ko-mitetu organizacyjnego zaangażowane były także prof. Anna Janicka oraz prof. Violetta Wejs-Milewska z Katedry Filologicznych Badań Interdyscypli-narnych Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku. Gościem spe-cjalnym wydarzenia była dr Maria Herling – córka Gustawa Herlinga-Gru-dzińskiego.Obrady rozpoczęły się w czwartek 6 X 2022 r. w godzinach przedpołu-dniowych. Po zebraniu się uczestników wydarzenia w sali konferencyjnej mowy powitalne wygłosili prof. Matteo Milani – Dyrektor Departamentu Lin-gwistyki, Literatury Obcej i Kultury Nowożytnej na Uniwersytecie w Turynie oraz prof. Krystyna Jaworska, Przewodnicząca Komitetu Naukowego Konfe-rencji. Na pierwszy dzień obrad zaplanowano cztery sesje mieszczące po trzy wystąpienia.K214Mimo że konferencję pierwotnie zaplanowano w formie tradycyjnej, to w wyniku nieprzewidzianych sytuacji losowych kilku uczestników było zmu-szonych do uczestnictwa zdalnego. Niestety, pojedynczym osobom nie uda-ło się w żaden sposób dotrzeć na obrady – stąd pierwszego dnia, zamiast zaplanowanych dwunastu referatów, wygłoszono dziesięć. Z dwóch pozosta-łych jeden ostatecznie nie został wygłoszony, natomiast drugi przeniesiono na dzień następny. Pierwszy referat wygłosił prof. Włodzimierz Bolecki z IBL PAN w Warsza-wie. Prelegent zwrócił uwagę na wartość naukową kwerend archiwalnych w badaniach literackich, przytaczając przykład własnych badań nad twórczo-ścią Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Wystosował apel do środowisk akade-mickich, by studentów literaturoznawstwa zachęcać i wymagać od nich na po-ziomie pisania prac dyplomowych przeprowadzania kwerend archiwalnych. Podczas kolejnego wystąpienia ks. dr Robert Czarnowski z Uniwersytetu War-szawskiego scharakteryzował oraz omówił wartość źródłową korespondencji Prymasa Polski kard. Józefa Glempa zgromadzoną w Archiwum Polskiej Mi-sji Katolickiej w Paryżu. Według prelegenta wyjątkowo ciekawy wątek, po-jawiający się we wspomnianej korespondencji, dotyczy pomocy społeczności francuskiej Polakom podczas stanu wojennego. W kolejnym, trzecim referacie prof. Piotr Biłos, reprezentujący Narodowy Instytut Języków i Kultur Oriental-nych w Paryżu, zaprezentował uczestnikom swoje spostrzeżenia na temat ko-respondencji Jerzego Giedroycia z Gustawem Herlingiem-Grudzińskim. Zwró-cił uwagę na częste stosowanie telegrafi cznego stylu w korespondencji oraz zmniejszenie intensywności wymiany listów w okresach po ich spotkaniach osobistych w Paryżu. Zwieńczeniem referatu było odniesienie do cytatów za-wartych w tytule wystąpienia: „a tu w Paryżu żyję jak na pustyni…” / „Żyję tu bardziej niż Pan na pustyni, niekiedy nawet przychodzą mi do głowy despe-rackie…” – odnoszące się do poczucia bezdomności i wyobcowania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w Rzymie. W następnym referacie mgr Jadwiga Ko-walska z Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie scha-rakteryzowała obraz życia codziennego Emigracji Niepodległościowej przez pryzmat korespondencji Mieczysława Młotka. Szczególnie interesujący oka-zał się fakt zachowania w zbiorze całości korespondencji Mieczysława Młotka z jego matką. Młotek z każdego listu do matki sporządzał odpis, by włączyć go do swojego archiwum prywatnego. Ostatnim wystąpieniem przed przerwą był referat dr Dobrosławy Platt, dyrektorki Polskiej Biblioteki POSK w Londynie, na temat archiwum pisarza Sergiusza Piaseckiego. Prelegentka zwróciła uwa-Daniel Guzman 215gę na niewykorzystanie korespondencji zawartej w archiwum przez autorów jego biografi i. Jako zadziwiający przykład pomijania w badaniach spuścizny pozostałej po Piaseckim przytoczyła historię Ryszarda Demela – przyjaciela pisarza i autora jego pierwszej biografi i. Demel, mimo że przejął w opiekę ar-chiwum Piaseckiego po jego śmierci, ani razu nie skorzystał ze znajdujących się tam materiałów, mając je cały czas pod ręką. Ignorancją potencjału in-formacyjnego drzemiącego w archiwum Piaseckiego wykazali się także auto-rzy kolejnych jego biografi i. W dalszej części wystąpienia referentka omówiła wartość korespondencji zachowanej w osobistym archiwum Piaseckiego do badań nad jego życiem i działalnością. Materiały te obecnie znajdują się w Ar-chiwum Biblioteki Polskiej POSK. Wśród cenniejszych informacji w niej zawar-tych wymieniła między innymi udokumentowanie procesu konstruowania przez Sergiusza Piaseckiego postaci w utworach jego autorstwa, koresponden-cję obrazującą jego spory z recenzentami, a także kontakty z tłumaczami. Co ciekawe, Piasecki samodzielnie znajdował tłumaczy swoich dzieł oraz przesy-łał im do tłumaczenia utwory o zmienionym tekście w stosunku do publika-cji wydawanych w języku polskim. W archiwum Piaseckiego odnaleźć można także pierwotne wersje tekstów, do których dotychczasowi biografowie nie przywiązywali uwagi. Po wygłoszeniu wspomnianych referatów – składają-cych się na dwie sesje – odbyła się dyskusja, która została zakończona między innymi wnioskiem o konieczności kwerend archiwalnych w warsztacie pracy literaturoznawcy. Następnie uczestnicy udali się na przerwę obiadową.Sesję kolejną rozpoczął referat mgr. Daniela Guzmana z Muzeum Polskie-go w Raperswilu, doktoranta UMK, w którym to omówił korespondencję Po-tulickich i Sapiehów jako źródło epistolografi czne do badań życia polskiej ary-stokracji na obczyźnie w XX w. Prelegent zwrócił uwagę na jej duży potencjał informacyjny w trzech obszarach badawczych: badaniach historyczno-edytor-skich, biografi cznych oraz badaniach korespondencji jako egodokumentów. Kolejna prelegentka – dr Sylwia Szarejko z białostockiego Muzeum Pamięci Sybiru omówiła polsko-włoskie kontakty w dwudziestoleciu międzywojennym odzwierciedlone w korespondencji Instytutu Kultury Polskiej im. Attilia Be-gaya w Turynie. W następnym referacie prof. Maria Zdanecka z Uniwersyte-tu w Sztokholmie ukazała kulisy powstawania powieści Józefa Mackiewicza, przytaczając anegdoty zebrane z korespondencji z Michałem Kryspinem Paw-likowskim. W kolejnym wystąpieniu dyrektorka Muzeum Polskiego w Rapper-swilu dr Anna Buchmann omówiła krąg korespondentów Krystyny Marek. Czwartkowe obrady zwieńczył referat prof. Iwony Hofman z UMSC w Lubli-K216nie na temat korespondencji Jerzego Giedroycia z kobietami kręgu „Kultu-ry”. Prelegentka podzieliła się ciekawym spojrzeniem na temat koresponden-cji jako środka do zarządzania „Kulturą”. Wykazała, że listy miały głównie charakter pragmatyczny – Giedroyć przekazywał redaktorkom zadania, z któ-rych się wywiązywały, a wynik ich działań miał wpływ na powstawanie kro-niki korespondencyjnej. Referentka wytypowała 58 zbiorów korespondencji między Giedroyciem a kobietami „Kultury” oraz scharakteryzowała je pod ką-tem objętości oraz dat skrajnych. Zapowiedziała, że wystąpienie jest wstępem do większej monografi i w tym temacie. Obrady zwieńczono krótką dyskusją, którą postanowiono kontynuować już w kuluarach, gdyż o g. 18.00 uczestnicy konferencji brali udział w inauguracji wystawy: „Gustaw Herling-Grudziński – portret epoki”, która odbyła się w głównym holu turyńskiego uniwersytetu. Wystawa wprowadziła odbiorców w chronologiczną podróż śladami Gu-stawa Herlinga-Grudzińskiego – informacje biografi czne o życiu i twórczości literata na kilkunastu planszach wzbogacone zostały jego zdjęciami rodzinny-mi, skanami archiwaliów oraz cytatami z jego dzieł. Była okazją do przenik-nięcia literacko-ludzkiego uniwersum polskiego pisarza oraz jego „podwójne-go zaangażowania między Polskę, a Włochy”. Podczas inauguracji kilka słów do zgromadzonych wygłosili: Marcella Costa – Prorektor ds. Edukacji Między-narodowej Uniwersytetu Turyńskiego, delegat reprezentujący Konsulat Gene-ralny RP w Mediolanie oraz córka pisarza dr Maria Herling z Włoskiego In-stytutu Nauk Historycznych w Neapolu. Wydarzenie to zakończyło ofi cjalną część pierwszego dnia obrad.W piątek 7 X w godzinach porannych rozpoczęto kolejny dzień obrad. W pierwszej sesji tego dnia zaplanowano trzy wystąpienia w języku włoskim symultanicznie tłumaczone na język polski, referat przełożony z dnia poprzed-niego oraz jeden referat w języku polskim. Jako pierwsza głos zabrała dr Maria Herling z Włoskiego Instytutu Nauk Historycznych w Neapolu, która przedsta-wiła włoską korespondencję swojego ojca – Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Zwróciła uwagę na kontakty, które podejmował z włoskimi politykami oraz in-nymi pisarzami. Kolejna referentka – prof. Krystyna Jaworska z Uniwersytetu w Turynie połączyła się z uczestnikami konferencji zdalnie i zapoznała audy-torium z obrazem wygnania Kazimiery Iłłakowiczówny w listach jej autorstwa adresowanych do Marii Bersano Begey. Kolejny prelegent – również z turyń-skiej uczelni – prof. Dario Prola zaprezentował listy Konstantego A. Jeleńskie-go do matki ze zbiorów archiwum Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie. W kolejnym wystąpieniu prof. Katarzyna Biernacka z Uniwersy-Daniel Guzman 217tetu Wrocławskiego opowiedziała o funkcji archiwów prywatnych i państwo-wych w transmisji włoskiej literatury dziecięcej i młodzieżowej do Polski po II wojnie światowej. Zwróciła uwagę na to, że wiele przekładów jest po prostu kopiami wyników pracy innych tłumaczy. Uczestniczka kolejnego referatu – prof. Nina Taylor-Terlecka z Uniwersytetu w Oxfordzie – niestety nie mogła osobiście wystąpić, wobec czego przygotowany przez nią tekst przedstawiła prof. Anna Janicka. Tematyka tajemniczo zatytułowanego referatu Niedyskre-cje archiwalne… dotyczyła osoby Józefa Wittlina i niezrealizowanego nigdy przez niego dzieła literackiego, które miało dotyczyć kotów autora i jego wspól-nego życia z nimi. Taylor-Terlecka zebrała i przenalizowała wszelkie materiały archiwalne, które zawierały wzmianki bądź różne wizje planowanego utwo-ru prowadzone przez literata w notatnikach, kalendarzykach i koresponden-cji. Wywnioskowała, że Wittlin przez opis życia z kotami próbował sporządzić swoją autobiografi ę, a jej niecodzienna forma wynikała z przyjętej przez autora strategii przetrwania w obcej kulturze (Wittlin przebywał na emigracji w Ame-ryce Północnej). Sesję zakończono dyskusją, w której zwrócono uwagę na cen-ne walory poznawcze korespondencji w badaniach biografi cznych. Następnie uczestnicy udali się na krótką przerwą kawową.Na ostatnią sesję złożyły się cztery referaty powiązane ze sobą tematycz-nie osobą Tymona Terleckiego. Wszystkie prelegentki reprezentowały Uniwer-sytet w Białymstoku. Jako pierwsza wystąpiła prof. Violetta Wejs-Milewska, przedstawiając osobliwości warsztatu epistolografi cznego Tymona Terleckie-go. Następnie prof. Anna Janicka omówiła korespondencję Zofi i Romanowi-czowej do Tymona Terleckiego. Z kolei prof. Barbara Czarnecka przyjrzała się jego korespondencji z Jerzym Giedroyciem. Natomiast mgr Agata Stece-wicz zaprezentowała korespondencję Tymona Terleckiego z redaktorką lon-dyńskich „Wiadomości” – Stefanią Kossowską. Dyskusja przeprowadzona po tej sesji stała się okazją do wymiany myśli na temat Tymona Terleckiego z per-spektywy analizy jego korespondencji. Ofi cjalną część konferencji zakończono obiadem, po którym uczestnicy mogli poświęcić popołudnie oraz wieczór na zwiedzanie Turynu. Późnym wieczorem odbyła się uroczysta kolacja.Podsumowując dwudniowe obrady, przede wszystkim należy pochwalić organizatorów za bardzo dobrą organizację wydarzenia i sprawny jego prze-bieg, mimo wspomnianych wyżej komplikacji. W związku z interdyscyplinar-nym charakterem konferencji stała się ona miejscem spotkania oraz wymiany myśli i doświadczeń archiwistów, historyków, lingwistów, literaturoznawców. Wiele referatów uzupełniało się nawzajem, podejmując podobną tematykę K218z różnych perspektyw, np. archiwum jako warsztat pracy zarówno literaturo-znawcy jak i historyka. Warto zwrócić uwagę na ciągle żywą problematykę ba-dawczą związaną z osobami wiele znaczącymi dla polskiej emigracji, takimi jak: Jerzy Giedroyć, Gustaw Heling-Grudziński, Tymon Terlecki. Szczególnie ważnym doświadczeniem dla uczestników była możliwość spotkania i oso-bistego poznania córki Gustawa Herlinga-Grudzińskiego – dr Marty Herling. Mimo że konferencja nie była stricte archiwistyczną, to praktycznie w każ-dym referacie – w mniejszym bądź większym stopniu – przejawiały się wątki z zakresu archiwistyki. Fakt, że w przeszłości literaturoznawcy pomijali czę-sto archiwa prywatne autorów jako istotne źródło w warsztacie swojej pracy naukowej, stawia przed archiwistami zadanie popularyzacji tych archiwów, a także zwraca ich uwagę na opracowanie korespondencji w archiwach litera-tów pod kątem ich późniejszej użyteczności w badaniach biografi cznych, lite-raturoznawczych bądź teoretyczno-literackich.

Epistolografia i Emigracja. Perspektywy badawcze. Turyn, 6–7 października 2022 r.

https://apcz.umk.pl/AKZ/article/download/40537/34581

Epistolografia i Emigracja. Perspektywy badawcze. Turyn, 6–7 października 2022 r.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Akademicka Platforma Czasopism