Wojtak, Maria

Polish

Czasopisma Uniwersytetu Opolskiego (E-Journals)

Stylistyka III KJiaCCHąecKOll JIHTepaTYJ)hI. MaTepHaJihI, rrpeACTaBJieHHble B MOHorpacpm1, M0ryT 6b1Tb HCII0Jib30BaHbl B PSIAe o6mHX H qaCTHbIX HCCJieAOBaHHll 513hIKa xy,n;o)KeCTBeHHOll JIHTepaTYJ)hI, a TaK)Ke B npaKTHKe C0CTaBJiemrn Il0'.:)THqecKHX CJIOBapen (cJIOBapSI o6pa3HbIX rrapa,n;lirM, CJIOBapSI MeTacpop, CJIOBapSI OKKa3li­OHaJili3MOB). B 3aKJIIOąeHHe X0TeJI0Cb 6hl peKOMeH)];0BaTh KHHIY H.A.Ko)KeB­HHKOBOH ".513bIKAHApe51 BeJioro" He TOJibK0 crreu;HaJIHCTaM-<pliJIOJIOraM, rrpe­IIOAaBaTeJISIM pyccKoro 513hIKa H JIHTepaTYJ)hI, HO li BCeM, HHTepecy10mHMCSI TBopąecTBOM A.Benoro, pyccKoH JIHTepaTYJ)OH Haąana XX BeKa. OHa, 6e3yc­JI0BH0, ,D;aCT HOBhlli HMrryJihC AJISI li3yqeHli51 CTliJISI A.Benoro li pyccKOli xyAO­)KeCTBeHHOll peąH XX BeKa B u;eJI0M. HATAJib5I A HMKOJIBHA STANISŁAW BALBUS, MIĘDZY STYLAMI, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych, 1993, 394 s. Problemy podjęte przez Balbusa sytuują się w centrum zainteresowań współczes­nych filologów, można nawet mówić, że należą do zagadnień modnych. Dla autora książki Między stylami nie jest to, jednak tematyka nowa. Jego dokonania w zakresie badań nad zjawiskami związanymi ze stylizacją i intertekstualnością są i ogromne, i oryginalne. Nawet na tle dorobku autora omawiana książka stanowi dokonanie imponujące. Zakres poruszanych zagadnień, bogactwo inspiracji: teoretycznej, sub­telność analiz bardzo licznych utworów literackich z różnych epok czyni z opracowa­nia S. Balbusa dzieło na tyle wielowątkowe, że trudno zmieścić całe to bogactwo w jednym, krótkim omówieniu. Wypadnie więc skupić się na kilku zagadnieniach, wybranych, z konieczności, w sposób subiektywny i gorąco polecić lekturę tej niezwykłej książki i „wyczytywanie" z niej opuszczonych tu treści. Przedmiotem dzieła S. Balbusa są najogólniej relacje i interakcje zachodzące między stylami rozumianymi jako „koherentne zespoły środków mające kwalifi­kacje semiotyczne, a więc przynależne do kogoś (s. 16). Relacje takie są przez filologów postrzegane od pewnego czasu jako odniesienia intertekstualne. Obli­guje to autora do przedstawienia zarysu teorii, a więc przypomnienia i uporządko­wania licznych koncepcji (por. rozdział I w części 1). S. Balbus wskazuje na początek na to, że część zjawisk stylistycznych opisywanych przez badaczy zachodnich jako przejawy intertekstualności to w literaturoznawstwie polskim 232 Book Reviews zjawiska oznaczane terminem stylizacja. Dostrzega więc potrzebę ustalenia zakre­su użycia obu terminów. Prezentuje przy tym, co bardzo cenne i ważne, własny punkt widzenia, ujmując stylizację jako szczególny przypadek intertekstualności i rozpatrując wymienione zagadnienia na gruncie poetyki historycznej. Problematykę intertekstualności wiąże badacz tradycyjnie z odniesieniami te­kstu literackiego do kontekstów wyodrębniając archi tekstualność czyli odwołania do kodów kultury takich, jak styl czy gatunek i hipertekstualność, a więc związki między konkretnymi tekstami, ale sytuuje owe relacje w procesie historycznolite­rackim. Najwięcej uwagi poświęca, w związku z tym, stylizacji traktowanej jako reinterpretacja tradycji,jako zabieg formotwórczy, a nie tylko transplantacja formy czy stylu. Szczególnie interesujący jest przy tym sposób postrzegania zjawisk reinterpretacji przeszłości literackiej. Polega ona, jak sugeruje autor, na częścio­wym oswojeniu tradycji i zakłada ogląd własnej teraźniejszości przez pryzmat obcego ,językowego widzenia świata" (s. 84). Wyjątek ten wart jest uwypuklenia i szczególnej uwagi. Relacje między tekstem stylizowanym a wzorcem sprowa­dzają się, w ujęciu S. Balbusa, do uobecnienia określonego wzorca stylistycznego i jego konfrontacji z językiem, w którego ramach przebiega aktualna komunikacja artystyczna. Stylizacja dotyczy zatem wyłącznie zjawisk literackich, w zakresie tego pojęcia nie mieszczą się takie zabiegi, które językoznawcy zwykli określać mianem stylizacji (por. dialektyzację czy archaizację). Te dwa punkty widzenia trudno będzie pogodzić. Istnieje jednak chyba pilna potrzeba przełamania duali­zmu w sposobach analiz stylizacji i zjawisk pokrewnych. Skoro przedmiot badań jest ten sam (mam na myśli dzieło literackie oczywiście) czas wyzyskać osiągnię­cia obu nurtów. Nurt językoznawczy zwłaszcza godzien jest wzbogacenia o niektóre problemy i aspekty analiz teoretycznoliterackich. Przedstawiając odniesienia między utworami stylizowanymi a wzorcami autor wyodrębnia te, które mają charakter akceptatywny bądź polemiczny. Dostrzega też pośredni typ relacji, co pozwala mu wyróżniać trzeci rodzaj stylizacji: stylizację qasi - polemiczną. W obrębie (zakresie) stylizacji mieszczą się niektóre relacje intertekstualne postrzegane jako formy aktywności konwersacyjnej (wraca więc pojęcie dialogu między stylami). Pozwala to autorowi na odwołania do ustaleń pragmalingwistyki, a zwłaszcza Grice'a i wypracowanych przez niego takich pojęć, jak: zasada kooperacji - jej realizacja za pomocą reguł szczegółowych (maksyma ilości, jakości, sposobu, stosunku), implikatury konwencjonalne i konwersacyjne. W wypadku tekstów stylizowanych uaktywniają się, zdaniem S. Balbusa, im­plikatury intertekstualne (implicytne informacje stanowiące funkcję zanurzenia 233 Stylistyka III tekstu w przestrzeni intertekstualnej) związane z naruszeniem dwu maksym: -maksymy wspólnego języka (stylizator sięga po „język", styl obcy aktualnemu wirtualnemu odbiorcy), - maksymy oryginalności (,,mów po swojemu", mów własnymi słowami). Ichdziałanie wiąże się z odniesieniem do kontekstu kulturowego, nie zaś do wspólnej wiedzy o świecie jak w wypadku implikatur konwersacyjnych. Takie ujęcie zagadnienia jest oryginalnym i twórczym wkładem w teorię dialo­gowości literatury i komunikacji literackiej. Stylizacja postrzegana jako dialog z przeszłością literacką, jako zjawisko związane z rekonstruowaniem określonego braku semiotycznego danej teraźniejszości, wpisana w teorie pragmatyczne staje się nośnym i precyzyjnym narzędziem interpretacji licznych utworów literackich. Interpretacje te, dodajmy, prowadzi autor z wyjątkową maestrią, zachęcając przez to do wielokrotnej lektury swojej książki. Są to interpretacje pogłębione i wielowątkowe, gdyż S. Balbus zmierza do przedstawienia wszelkich typów od­niesień intertekstualnych (a więc nie tylko stylizacji) i do „wyznaczenia optymal­nych przestrzeni intertekstualnych" dla określonych utworów. Mają to być, w jego ujęciu, przestrzenie, ,,w obrębie których, dzięki wzajemnym oddziaływaniom rodzą się (czy ujawniają) nowe jakości semiotyczne, nowe funkcje i znaczenia, które na poziomie samych struktur tekstowych pozostają nie oznaczone" (s. 173) - stąd przywołane już wcześniej pojęcie implikatur intertekstualnych.W świetle analiz S. Balbusa niezwykłej ostrości i precyzji nabierają takie pojeciazadomowione w teorii literatury, jak: kontynuacja, epigonizm, reminiscencja sty­listyczna , naśladownictwo czy stylizacja. Autor wyodrębnia bowiem osiem głów­nych typów strategii intertekstualnych i kilkanaście podtypów, szczegółowo je charakteryzuje ilustrując teoretyczne rozważania subtelnymi analizami konkret­nych utworów. W ten sposób zjawiska znane lub te, które za znane uchodzą, uzyskują w przyjętej przez autora perspektywie nowy i niejednokrotnie zaskakujący wymiar, co sprawia, że nie da się już pisać o relacjach między utworem literackim a kontekstem bez lektury książki Między stylami, bez odniesień do różnorodnych teoretycznych i analitycznych propozycji i ustaleń jej autora. Stylistyków reprezentujacych językoznawczy punkt widzenia książka S. Bal­busa obliguje do przemyślenia na nowo kilku zagadnień, w szczególności zak]"esu i sposobu użycia terminu stylizacja i wzbogacenia kontekstów analiz stylu kon­kretnych utworów literackich o zjawiska, które dotychczas umykały ich uwadze. MARIA WOJTAK 234 

Stanisław Balbus, Między stylami, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych, 1993, 394 s.

https://czasopisma.uni.opole.pl/index.php/s/article/download/4365/4130

Stanisław Balbus, Między stylami, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych, 1993, 394 s.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Czasopisma Uniwersytetu Opolskiego (E-Journals)