MUŞ YÖRESİNDEKİ PLİYOSEN YAŞLI VOLKANİTLERİN PETROLOJİSİ

Güneydoğu Anadolu'da Muş yöresinde yapılan bu çalışmada Pliyosen yaştaki Volkanitler petrografik ve kimyasal özellikleri bakımından incelenmiştir. Alkalen nitelikli olan ve plato lavları şeklinde gözlenen volkanitlere toleyitik volkanizma ile peralkalen bir volkanizma da eşlik etmektedir. Gerek ana element gerekse iz element içerikleri bu volkanitlerin kıta içinde oluştuklarını göstermektedir. K/Ar yöntemi ile yapılan radyometrik yaş tayinleri ile de neomagmatizmanın ilk ürünlerini veren volkanizmanın Erken Pliyosende faaliyete başladığı saptanmıştır

La cartographie géomorphologique, un outil de reconstruction d'évolution géomorphologique: Example de la Plaine de Çiftlik en Cappadoce (Niğde)

International audienceThe origin of the Çiftlik plain has long been subject to discussion. Pasquarè et al. (1988)'s proposal to identify it with one of the Cappadocian neogene calderas, has been rejected by Le Pennec et al. (1994) and Froger et al. (1998), who locate two neogene calderas in a) the Acıgöl-Nevşehir area, and b) the Derinkuyu plain area. However, Froger et al. (1998) include the Çiftlik plain in their "Derinkuyu caldera". In addition, the Çiftlik plain is usually considered as filled by the sediments of a former lake, the flat bottom of which would correspond to the plain surface more or less modified by the Melendiz river sedimentation and erosion. However, until the present study, no lake sediment had been evidenced in the plain. In this context, three series of questions are presented, and answers proposed about: (i) What is the origin of the Çiftlik plain? i.e. what is the geomorphological definition and designation of the plain according to its genesis and history? Is it: (a) volcanic or volcano-tectonic, ie a caldera or a remnant of a caldera? (b) unconnected with any structural bordering, ie an area kept out of the expansion of various volcanic complexes? (c) a tectonic basin, eg a subsiding basin? (ii) What is the nature and age of its fill? ie to what deposit(s) correspond the plain fill and its surface sediments? ie was the plain ever filled by a lake? what event caused the lake to occur? a dam in a palaeovalley, such as a lava flow, an avalanche, an ash-and-block flow, a mud-or debris-flow? (iii) What are the Early Holocene environmental dynamics of the plain, related to the human occupation in the area as studied in the archaeological excavation of Tepecik-Çiftlik

La cartographie géomorphologique, un outil de reconstruction d'évolution géomorphologique: Example de la Plaine de Çiftlik en Cappadoce (Niğde)

International audienceThe origin of the Çiftlik plain has long been subject to discussion. Pasquarè et al. (1988)'s proposal to identify it with one of the Cappadocian neogene calderas, has been rejected by Le Pennec et al. (1994) and Froger et al. (1998), who locate two neogene calderas in a) the Acıgöl-Nevşehir area, and b) the Derinkuyu plain area. However, Froger et al. (1998) include the Çiftlik plain in their "Derinkuyu caldera". In addition, the Çiftlik plain is usually considered as filled by the sediments of a former lake, the flat bottom of which would correspond to the plain surface more or less modified by the Melendiz river sedimentation and erosion. However, until the present study, no lake sediment had been evidenced in the plain. In this context, three series of questions are presented, and answers proposed about: (i) What is the origin of the Çiftlik plain? i.e. what is the geomorphological definition and designation of the plain according to its genesis and history? Is it: (a) volcanic or volcano-tectonic, ie a caldera or a remnant of a caldera? (b) unconnected with any structural bordering, ie an area kept out of the expansion of various volcanic complexes? (c) a tectonic basin, eg a subsiding basin? (ii) What is the nature and age of its fill? ie to what deposit(s) correspond the plain fill and its surface sediments? ie was the plain ever filled by a lake? what event caused the lake to occur? a dam in a palaeovalley, such as a lava flow, an avalanche, an ash-and-block flow, a mud-or debris-flow? (iii) What are the Early Holocene environmental dynamics of the plain, related to the human occupation in the area as studied in the archaeological excavation of Tepecik-Çiftlik

BATI ANADOLU'DAKİ TERSİYER VE KUVATERNER YAŞLI VOLKANİK KAYAÇLARDA YENİ YAPILAN RADYOMETRİK YAŞ ÖLÇÜMLERİNİN YORUMU

Batı Anadolu'da geniş alanlarda yüzlekler veren ve çeşitli evrelerde meydana gelen Tersiyer ve Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlardan 17 örnek alınarak yaş problemlerine açıklık getirmek için K/Ar ve Rb/Sr yöntemleri ile radyometrik yaş ölçümleri yapılmış ve volkanizmanın bölgesel yorumlanmasına katkı sağlayacak jeokimyasal veriler elde edilmiştir. Ölçülen en eski yaş 18,0 ± 0,2 milyon yıl olarak andezit türde ve kalkalkalen nitelikli Selendi volkanitlerine, en yeni yaş ise 100.000-200.000 yıl ile alkali nitelikli bazaltik Kula volkanitlerine aittir

MARMARA DENiZi ÇEVRESİNDEKİ TERSİYER VOLKANİZMASININ ÖZELLİKLERİ

Marmara denizi çevresinde, 1/500.000 ölçekli istanbul paftasının kapsadığı alanda Üst Kretase'de başlayıp Üst Miyosen sonlarına kadar aralıklı olarak devam eden volkanizma Üst Kretase, Eosen, Oligosen, Alt-Orta Miyosen ve Üst Miyosen yaşlı olmak üzere farklı 5 evreye ayırtlanmış ve bu geniş alandaki volkanik yüzleklerin tümü yaşlarına göre belirlenmişlerdir. Yapılan ayrıntılı petrografik çalışmaların yanısıra, yaş sorununu aydınlatmak amacıyla farklı alanlardan ve evrelerden alınan 9 örnekte K/Ar yöntemi ile radyometrik yaş ölçümü yapılarak en eski lavın 74, 3 ± 1,0 milyon yıl (Üst Kretase), en yeni lavın ise 8,9 ± 0,2 milyon yıl (Üst Miyosen) yaşta oldukları saptanmıştır,ilk 4 volkanik evreye ilişkin lavlar çoğunlukla kalkalkalen (Eosen yaşlı olanların bir kısmı toleyitik) nitelikte olup, bazalt, bazaltik andezit, trakiandezit, andezit, dasit, riyolit türde; beşinci ve son evreye ilişkin lavlar ise alkalen nitelikli ve bazanit, bazalt ve trakibazalt türdedir, ilk 4 evreye ilişkin volkanizmanın yer yer de tüf ve değişik boyutlu piroklastikleri geniş alanlarda yüzlekler verirler. Üst Kretase yaşlı volkanitier tamamen denizaltında meydana gelmişlerdir. Eosen yaşlı volkanitlerin bir kısmı deniz altında, bir kısmı ise karada meydana gelmiş olup denizel ortamda oluşanlar yer yer çökel kayalarda ardalanmalı olarak gözlenirler. Oligosen, Alt-Orta Miyosen ve Üst Miyosen yaşlı lavlar ise tamamen kıta içinde meydana gelmiş olup yer yer de gölsel ortamda meydana gelen çökel kayalarla birarada bulunurlar. Karadeniz kıyıları boyunca uzanan Üst Kretase yaşlı lavlar bir yitim zonunda türeyen ada yanı volkanitleri grubu içinde; Eosen, Oligosen ve Alt-Orta Miyosen yaşlı lavlar çarpışma ve çarpışma sonrası sıkışma ortamlarında meydana gelmişler ve kabuk ile manto karışımı bir malzemeden türemişlerdir. Üst Miyosen yaşlı alkali bazaltik volkanitlerin ise bölgede tektonik rejimin Orta Miyosen'den sonra değişmesiyle gerilmeli bir ortamda manto yükselmesi sonucu meydana geldikleri düşünülmektedir

Features of the tertiary volcanism around sea of Marmara

International audienceIn the region around the sea of Marmara, limited by the boundaries of the 1:500 000 scale Istanbul Quadrangle,the volcanism starting in Upper Cretaceous and intermittently continuing through the end of Upper Miocene has beendifferentiated into five different stages, namely Upper Cretaceous, Eocene, Oligocene, Lower-Middle Miocene and UpperMiocene, and the volcanic outcrops situated in the region have been dated. Together with the detailed petrographic studies, ninesamples from different areas and stages have been dated by K/Ar method, resulting in that the oldest and the youngest lava isof 74.3 ± 1.0 million years old (Upper Cretaceous) and 8.9±0.2 years old (Upper Miocene), respectively. Of these, belonging tothe first four stages are mostly calcalkaline (some of the Eocene aged samples are tholeiitic) and are of basalt, basaltic andesite,trachyandesite, andesite, dacite, rhyolite type, whereas that of belonging to the fifth stage are alkaline and of basanite, basaltand trachybasalt types. The pyroclastics of various size and the tuffs of the first four volcanism stages crop out in a wide area.The Upper Cretaceous volcanics have completely formed beneath the sea. On the other hand, some of Eocene volcanics haveformed beneath the sea which are seen intercalated with sediments while the others have formed on land. The lavas ofOligocene, Lower-Middle Miocene and Upper Miocene age have formed on land and are observed to be intercalated withlacustrine sediments, in places. Of the lavas stranded along the Black sea coast, the Upper Cretaceous aged ones have formedin a group of island arc volcanics and have been produced in a subduction zone and the Eocene, Oligocene and Lower-MiddleMiocene aged ones have formed in an environment of compression during and after the collision and have been produced froma material of crust and mantle mixture. It is proposed that the Upper Miocene aged alcaline basaltic volcanics have formed in anenvironment of extension by the uplift of mantle after the change of tectonic regime in Middle Miocene

GÖKÇEADA’NIN (ÇANAKKALE) JEOLOJİSİ

Biga Yarımadası’nın 20 km batısında yer alan ve Türkiye’nin en büyük adası olan Gökçeada’ın jeolojisi, özellikle de magmatik kayaçları bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Gökçeada’nın kuzeybatısında tektonik yükselimle dar bir alanda yüzeyleyen Geç Ediakaran/Erken Paleozoyik yaşlı Çamlıca metamorfitleri adanın en yaşlı kayaçlarıdır. Çamlıca metamorfitleri üzerinde denizaltı yelpaze çökellerinden oluşan Erken Eosen yaşlı Karaağaç Formasyonu uyumsuz olarak yer alır. Çamlıca metamorfitlerini keserek Karaağaç Formasyonu içerisine yerleşen riyolitik lavlar ile tüf ve tüfitlerden oluşan Dağiçitepe volkanit üyesi ise çalışma sahasının en yaşlı volkanik birimidir. Karaağaç Formasyonu üzerinde uyumsuz olarak Orta Eosen yaşlı sığ denizel kumtaşlarından oluşan Koyunbaba Formasyonu çökelmiştir. Üzerinde ise uyumlu olarak GB-KD uzanımlı resifal kireçtaşından oluşan Soğucak Formasyonu bulunur. Soğucak Formasyonu üzerinde uyumlu olarak yer alan Orta-Üst Eosen yaşlı Ceylan Formasyonu ve Ceylan Formasyonu üzerinde de uyumlu olarak bulunan Erken Oligosen yaşlı Mezardere Formasyonu, derin denizel ortamda türbiditik akıntılara bağlı olarak çökelmişlerdir. Mesozoyik ve Eosen yaşlı birimleri keserek, Eosen yaşlı çökel birimler içerisine kriptodom ve dom şeklinde yerleşen ve çalışma sahasının bugünkü sert topoğrafyasını oluşturan Geç Eosen (?)- Oligosen yaşlı subvolkanitler, adadaki ikinci magmatik evre olup, Gökçeada Domları olarak isimlendirilmiştir. Subvolkanitlerin alt zonlarında kristalleşen diyorit-monzodiyorit porfirler ise Mutludere sokulumunu oluşturmaktadır. Gökçeada’nın doğusunda ve güneyinde Oligosen yaşlı Mezardere Formasyonu üzerinde pomza akmaları şeklinde izlenen Geç Oligosen yaşlı Gökçeada ignimbiriti yer alır. İgnimbiritin üzerine ise bloklu kül akmalarından oluşan Erken Miyosen yaşlı Kesmekaya volkanitleri gelir. Bazaltik andezit ile andezitik bileşimli lav ve piroklastitlerden oluşan Orta Miyosen yaşlı Eşelek volkanitleri Gökçeada’nın doğusunda genişçe bir alanda izlenir. Genellikle az pekişmiş konglomera, kumtaşı ve silttaşı ile marn ara katkılarından oluşan Üst Miyosen yaşlı Çanakkale Formasyonu Gökçeada’nın doğu, güneydoğu ve güneyinde dar alanlarda yüzeylemektedir. Gevşek, tutturulmamış, kum, silt, vb. çökellerden oluşan Kuvaterner yaşlı alüvyal çökeller ve yamaç molozları kendinden önce oluşmuş tüm birimleri uyumsuz olarak örterek istifi sonlandırırlar. Gökçeada’nın ana tektonik yapılarını Neo-tektonik dönemde gelişen sağ yanal atımlı oblik faylar oluşturmaktadır

Les complexes volcaniques Rhyolithiques quaternaires d'Anatolie centrale (Göllü Dag et Acigöl, Turquie) : Genèse, instabilité, contraintes environnementales

International audienceDuring the Quaternary, important and rapid environmental changes occurred in central Anatolian in relation with calco-alcalme volcamsm. This volcanic activity generated two large rhyohtic complexes integrating calderas, several pyroclastic deposits and lavic extrusions interstratified with various detntic formations. Activity of the Gollu Dag and the Acigol complexes lasted respectively from the lower Pleistocene until the middle Pleistocene, and from the middle Pleistocene until the upper Pleistocene.Results presented here allow i) to evidence the Gollu Dag caldera for the first time, 11) to define the extension of the Acigol caldera according to new data, and lii) to reconstruct the successive phases in the evolution of both complexes. These complexes present three main types of activity : pre-, syn-, and post-caldera, each timing being responsible for various environmental changes related to different pyroclastite deposition characteristics (volume, types, dynamics, ...). Syn-caldera activity induced the most important environmental changes, which affected palaeogeography and palaeohydrology. During post-caldera activity, changes are less important and concern the extrusion of local rhyohtic domes, in the frame of an original model of extrusion presenting phreatomagmatism associated with annular obsidian dykes, pelean eruptions and rhyohtic extrusion. During Palaeolithic and Neolithic times, mining and chopping of obsidian caused the noticeable presence and activity of human societies. In companson with syn- caldera activities, the volumes of pyroclastites deposited dunng the post-caldera episodes were reduced, so that they are interbedded within alluvial and colluvial Pleistocene formations containing also some obsidian artefacts. This context offers interesting sequences where tephra layers, paleosol, reworked formations and archaeological (Palaeolithic) industries, give opportunities to set a quite precise chronology and to identify palaeogeographical changes. This study allows also to analyse factors controlling environmental changes in a volcanic region and to correlate these changes using a tephrostratigraphical framework detailed here for the first time.Le volcanisme calco-alcahn d'Anatohe centrale est à l'origine de changements rapides et conséquents des environnements quaternaires. Les deux grands complexes rhyohtiques du Gollu Dag et d'Acigol intègrent des caldeiras, de nombreuses pyroclastites et des extrusions laviques s'intercalant avec des formations détritiques variées. Le premier a fonctionné du Pleistocene inférieur jusqu'au Pleistocene moyen. Le second s'étend de la fin du Pleistocene moyen au Pleistocene supérieur.Les données présentées permettent de suivre l'évolution rapide de ces complexes, de définir la caldeira du Gollu Dag et de redéfinir celle d'Acigol. Chacun de ces complexes à fonctionné en trois phases, pré-, syn- et post-caldeira. Ces phases sont responsables de l'éruption de volumes très différents de magma et de modifications d'ampleur variable des environnements. Les phases syn-caldeira sont responsables des changements les plus importants et les plus rapides. Elles se traduisent par la mise en place de grands volumes de pyroclastites et une modification fondamentale des reliefs et du réseau hydrographique préexistant. Les phases post-caldeira induisent des changements plus modestes, marqués par 1' extrusion répétée de dômes dont nous décrivons un modèle de mise en place original associant phréatomagmatisme, intrusion de dykes annulaires d'obsidienne, activité peléenne, et extrusion rhyohtique. Ces dykes d'obsidienne sont à l'origine d'une importante fréquentation de la région par les sociétés humaines au cours du Paléolithique et du Néolithique. La moindre ampleur des volumes émis et l'étalement des éruptions dans le temps permet l' interstratification des pyroclastites avec des formations alluviales et colluviales pleistocenes. Cette évolution définit des séquences variées où s'intercalent des téphra-repères et des industries paléolithiques. Leur étude permet d'analyser les différents facteurs contrôlant leur mise en place et de les resituer dans un cadre téphrostratigraphique largement inédit

Séquences volcanisées et corrélations téphrologiques au N-E du Hasan Dag (haut bassin de la Melendiz, Anatolie centrale, Turquie)

International audienceA tephrostratigraphy is proposed, based on the study of several Quaternary sequences in the upperbasin of the river Melendiz, on the N-E slopes of the Hasan dag, a large strato-volcano in centralAnatolia (Turkey). The sedimentary characteristics of the oldest formations, located on the edges of theMelendiz gorges, show an environment dominated by fluvial input (Belisirma) or by fluvio-lacustrineprocesses (Ihlara), previous to the pyroclastic activity occurring in the eastern part of the volcano(Kûçûk Hasan dag). This activity produced four groups of rhyodacitic pumice-ash falls, interrupted bycolluvium deposits and palaeosol formation phases leading to the development of andosols.Afterwards, an important debris-avalanche coming from the N-W part of the strato-volcano filled theMelendiz gorges, before a pumice flow submerged its edges in the area of the Kitreli village (basin ofthe Güvercinlik, a tributary of the Melendiz). The westward displacement of the activity (andesitic flowsand nuées ardentes of the Büyük Hasan Dag) allowed the renewal of the river incision and the shapingof the main present landscape features. Tephra and tephric deposits (reworked tephra) provide goodtie-layers allowing correlations between various sequences, on the basis of the textural, mineralogicaland geochemical characteristics of the pumices. They confirm the variety of stratigraphies and theexistence of several hiatus in relation either to the geomorphological setting of the remaining depositsor to their distance from the volcano (proximal to distal areas). Unfortunately, it has not yet beenpossible to date clearly this significative succession. According to ¹⁴C dates, the Melendiz debrisavalanche and the Kitreli pumice flow are aged end of the Upper Pleistocene ; older palaeosols havegiven C ages t 30 to 35000 yrs B.P. K-Ar dating performed on lavas from the Büyük Hasan dag summitgives results of 33 ± 2 and 29 ± 1 ka, thus confirming the importance of the activity of this volcanoduring Upper Pleistocene and probably during Holocene (a flow is K-Ar dated < 0).L'étude de nombreuses séquences quaternaires du bassin supérieur de la Melendiz permet deproposer une téphrostratigraphie de la bordure N-E du Hasan dag, important strato-volcan d' Anatoliecentrale (Turquie). Les premières formations, localisées en bordure des gorges de la Melendiz,caractérisent un régime sédimentaire à dominante fluviatile (Belisirma) ou fluvio-lacustre (Ihlara), puisl'activité pyroclastique se développe à Test du volcan (Petit Hasan dag). Elle engendre quatre groupesde retombées cendro-ponceuses rhyodacitiques, séparées par des phases de colluvionnement et depédogenèse marquées par le développement d'andosols. Une importante avalanche de débris issuedu N-W du strato-volcan, comble ensuite les gorges de la Melendiz, puis une coulée de poncesennoye sa bordure aux environs de Kitreli (bassin-affluent de la Gûvercilink). Le déplacement del'activité vers l'ouest (coulées et nuées ardentes andésitiques du Grand Hasan dag), permet unereprise de l'incision et le dégagement des modelés actuels du secteur. Les niveaux-repères fournis parles téphras ou leurs produits de remaniement autorisent une corrélation précise des séquences enfonction de la texture, de la minéralogie ou de la géochimie des ponces. Ils corroborent la variété desstratigraphies et la multiplicité des hiatus en fonction de la position géomorphologique des témoins oude leur éloignement par rapport au strato-volcan (domaine proximal à distal). Cette successioncaractéristique reste malheureusement mal datée. Les datations C semblent situer l'avalanche dedébris de la Melendiz et la coulée de Kitreli vers la fin du Pléistocène supérieur ; les paléosolsantérieurs, sont plus âgés que 33 000 ans. Les datations K-Ar de 33 ± 2 et 29 ± 1 ka, corroborentl'importance de l'activité du Grand Hasan dag durant le Pleistocene supérieur et sa continuationprobable durant l'Holocène (âge calculé d'une coulée «< 0», soit «postérieur» au présent)

Analyzing and dating the Quaternary activity of the Hasandağ on the basis of geomorphological approaches

International audienc