53 research outputs found
GEOLOGICAL AND PETROLOGICAL FEATURES OF THE BASANITIC VOLCANICS WITHIN THE BITLIS MASSIF
Get PDFİnceleme alanını içinde barındıran Doğu Anadolu Bölgesi Oligo-Miyosen’den bu yana Arap
Plakası ile Avrasya Plakası’nın aktif bir çarpışma bölgesi olmuştur. Bitlis-Zagros Kuşağı boyunca
gerçekleşen bu çarpışmanın ardından bölge yükselmeye başlamış ve yoğun şekilde volkanizma
oluşmuştur. Bu çalışmayı oluşturan Bitlis Masifi’ndeki Çatak volkanitleri Van’ın
Çatak İlçesi’nde bulunmaktadır ve Doğu Anadolu’da eşine az rastlanan bazanitik türde
kayaçlardan oluşmaktadır. Bazanitik volkanitler K-G yönlü bir açılma çatlağı boyunca yüzeye
ulaşmışlardır. K-Ar radyometrik yaşları, söz konusu volkanik kayaçların 0.66 ve 0.63 My.
(Orta Pleyistosen) yaşlarında olduğunu göstermektedir. İnceleme alanındaki volkanik istif alttan
üste doğru ince taneli skorya geri düşme çökelleri ile başlamış, boyutları artan skoryalar
ve bunlara eşlik eden volkanik bombalarla devam etmiştir. Bazanitik lav akıntı ürünleri ise
bölgedeki volkanizmanın son ürünleri olup arazide sütunsal soğuma yapıları ile tipiktirler.
Porfiritik dokuya sahip bazanitler çoğunlukla olivin+piroksen fenokristallerinden meydana
gelmektedirler ve bu fenokristaller olivin, piroksen, Ti-manyetit, nefelin, Cr-spinel içeren bir
matriks içerisinde bulunmaktadır. Bazanitler çoğunlukla taze olup, sadece olivinlerde yer yer
iddingsitleşmeler gözlenmektedir. Düşük SiO2 (%40-41) ve yüksek MgO (%9-10) içeriklerine
sahip olan bazanitler belirgin iri katyonlu litofil (LIL) ve hafif nadir toprak element (LREE)
zenginleşmeleri ile karakteristiktirler. İz element jeokimyası ve Sr-Nd izotopik bileşimleri bazanitlerin
zenginleşmiş bir manto kaynağından itibaren türediklerini ortaya koymaktadır. Ana
element jeokimyası kullanılarak yapılan termobarometrik hesaplamalar bazanitlerin Doğu
Anadolu’da yüzeylenen diğer çarpışma sonrası volkanitlere göre daha derin kökenli bir manto
kaynağından itibaren türemiş olduğunu göstermiştir. Buna paralel olarak nadir toprak element
oranları kullanılarak oluşturulan kısmi ergime modellemesi, bazanitik magmanın astenosferik
mantonun düşük dereceli (<1) kısmi ergimesi sonucunda oluştuğuna işaret etmektedir. Kabuksal
katkının varlığını ortaya koymak amacıyla iz element ve Sr-Nd izotop içerikleri kullanılarak
oluşturulan EC-AFC modellemesi lavların yeryüzüne ulaşıncaya kadar %2 oranında üst
kabuğu karakterize eden litolojiler tarafından kirletildiğini göstermektedir
Petrolgy of the volcanic/subvolcanic members of the volcanosedimentary Maden Complex in Eastern Turkey
Get PDFMaden Complex exposed in Eastern Turkey, is a succession of volcano-sedimentary rocks and
tectonically overlain by Bitlis Metamorphics and Cretaceous ophiolitic rocks. The succession
includes shallow-water deposits and deep marine pelagic sediments intercalated with pillow lavas
ranging from a few centimeters to ten meters in diameter. The planktonic foraminiferal
assemblages from micritic limestones and zircon U-Pb ages from selected sedimentary rocks
indicate the age of Late Ypresian - Early Lutetian. Plagioclase and clinopyroxenes are the main
mineral phases, olivine rarely found as altered phenocrysts. Clinopyroxenes are augite and
diopside, and their compositions are ranging between Wo44-51, En27-43, Fe10-21. The anorthite
contents of plagioclases are between 32- 67 % in unaltered grains. The crystallization
temperatures and pressures obtained from clinopyroxene chemistry are ranging from 1126 to
1250oC and 3 to 8 Kbar, respectively. The majority of the volcanic/subvolcanic rocks are
subalkaline-tholeiitic basalts however; a few andesitic and rhyolitic derivatives are also present.
The whole – rock and Sr-Nd-Pb isotope compositions reveal that the basaltic rocks are originated
from E-MORB like asthenospheric mantle source without a subduction component
Geological and Geochemical Evolution Of Eocene Maden Volcanism (Eastern Anatolia)
Get PDFMaden Kompleksi Kahramanmaraş’ın kuzeyinden başlayıp Van’ın güneyine kadar devamlılığı takip
edilebilen volkanosedimanter bir kayaç topluluğudur. Bu çalışma Maden Kompleksi’nin Çatak (Van)-
Kozluk (Batman) arasında yüzeylenen volkanitlerinin jeolojik ve petrolojik özelliklerini konu
almaktadır. Güneydoğu Anadolu Orojenik Kuşağı’nın nap zonunda yer alan kompleks, çalışma alanı
içerisinde Bitlis Metamorfitleri ve Kretase yaşlı ofiyolitik birimler tarafından tektonik olarak
üzerlenmektedir. Maden Kompleksi konglomeratik bir istif olan Ceffan Formasyonu, numulitlialveolinli
kireçtaşından oluşan Arbo Formasyonu, pembe-kırmızı renkli ve yer yer kumtaşı şeyl
ardalanmaları içeren Melefan Formasyonu, çoğunlukla bazaltik volkanik kayaçlardan oluşan Karadere
Formasyonu, Bitlis Masifi’ni kesen subvolkanik dayklar ve kumtaşı şeyl ardalanmasından oluşan
Narlıdere Formasyonu ile karakterize edilmektedir. Denizel sedimanların planktonik foraminifer yaşları
Erken-Orta Eosen’e, sedimanter birimlerden elde edilen en genç detritik zirkon yaşları Üst Eosen’e,
mağmatik birimlerin tüm kayaç 40Ar/39Ar plato yaşları ise Erken-Üst Eosen’e işaret etmekte olup
havzada çökelimin ve mağmatizmanın Erken Eosen’den-Üst Eosen’e kadar devam ettiğine işaret
etmektedir. Başlıca plajiyoklas + klinopiroksen ± olivin ± amfibol fenokristallerinden oluşan
volkanik/subvolkanik kayaçlar çoğunlukla subalkali-toleyitik bazaltlardan oluşmaktadır ve nadiren
andezitik ve riyolitik türevleri de bulunmaktadır. Klinopiroksen kimyası kullanılarak hesaplanan
sıcaklık ve basınçlar volkanitler ve dayklar için benzer kristallenme koşullarına işaret etmektedir. Elde
edilen değerler volkanitler için sırasıyla 1125-1260℃ ve 1,6-10,8 Kbar arasında, dayklar için 1076-
1215°C ve 1,2-9,4 Kbar arasında değişmektedir. AFC modellemeleri volkanik/subvolkanik kayaçların,
kabuksal litolojilerden kontaminasyona uğradığını göstermektedir. Elde edilen veriler Maden
Havzası’nın Bitlis-Pütürge Masifi üzerinde açılan bir havza olduğuna işaret etmektedir. Kuzeye doğru
Bitlis-Pütürge Masifi’nin altına dalan Arap levhasının okyanusal litosferinin Erken Eosen döneminde
kopması, Erken-Geç Eosen aralığında yitim bileşeninden bağımsız astenosferik mantoyu karakterize
eden lavların havzanın güneyine, yitim bileşeni içeren ergiyiklerin ise havzanın kuzeyine yerleşmelerine
sebep olmuştur
Van Gölü’nün doğusundaki Otlakbaşı bazaltik volkanizmasının petrolojik ve jeokimyasal evrimi
No full textVan Gölü’nün doğusundaki çarpışma ile ilişkili Otlakbaşı volkanizması farklı açılma çatlaklarından püskürerek meydana gelmiştir. Bu çalışmada, Otlakbaşı bazaltik volkanizmasının yeni yaş verisi ve ana oksit, iz ve nadir toprak element jeokimyasal karakteristikleri incelenmiştir. Ar-Ar yaş verisi bu bazaltik volkanizmanın bilinen Kuvaterner yaşının aksine Erken Pliyosende püskürdüğüne işaret eder. Volkanik ürünleri alkali-subalkali ayrım çizgisine yakın ve bazaltik bileşimdedirler. Fraksiyonel kristallenme ile birleşik kıtasal kirlenme (AFC) modellerinin sonuçları, magma odası evrim süreçlerinde fraksiyonel kristallenmenin kıtasal kirlenmeye göre ihmal edilebilir olduğuna ve kıtasal kirlenmenin fraksiyonel krsitallemeye oranının (r değeri) 0.1 ile 0.35 arasında değiştiğine işaret eder. Büyük iyon yarıçaplı litofil elementlerin ve (BİYL) hafif nadir toprak elementlerin (HNTE) yüksek alan şiddetli elementlere (YAŞE) göre zenginleşmesi ve hareketli iz elementlerin (Ba, Th) davranışı, Otlakbaşı bazaltik volkanizmasının manto kaynak bölgesinin dalmış sedimentlerden türeyen ergiyikler ile zenginleştiğini ortaya koymuştur. Fraksiyonlanma doğrulaması yapılan örneklerin Rb ve K elementlerindeki tüketilme, manto kaynak alanında flogopit ve/veya amfibolün var olabileceğine işaret eder. Kısmi ergime modelleme çalışmalarının sonuçları, bu bazaltik volkanizmanın baskın olarak spinel peridotit kaynağının ergimesi ile üretilebileceğini göstermiştir. Metasomatize olmuş spinelce zengin litosferik mantonun ergimesi, Otlakbaşı bazaltik volkanizmasının püskürmesinden sorumlu olabilir
JEOKİMYASAL STRATİGRAFİNİN PETROLOJİDE KULLANIMI: ETRÜSK VOLKANININ VOLKANOSTRATİGRAFİK VE JEOKİMYASAL VERİLERİNDEN BİR ÖRNEK
No full textpüsküren lavlar, volkandan çıkarak başlıca jeomorfolojinin, lavın fiziksel özelliklerinin,
bileşiminin ve püskürme şiddetinin kontrolünde farklı yönlere doğru ilerler ve farklı
genişlikte alanlar kaplarlar. Tek bir lav incelendiğinde, kapladığı alanın farklı yerlerinde
kalınlığının genellikle geniş bir aralıkta değiştiği görülür. Jeokimyasal stratigrafi, volkanik
bir merkezden püskürerek birbirinden farklı yönlerde ve mesafelerde akan lavların
kalınlıklarının belirlenmesi ile hem lavın kendi içindeki jeokimyasal değişimlerin hem de
volkandan püsküren lav birimlerinin stratigrafik olarak denetlenmesi suretiyle, bir volkanik
sistemdeki zamana bağlı jeokimyasal değişimlerin ve bunların petrolojik nedenlerinin
görülebilmesi olanağı sağlar. Jeokimyasal verilerin bu şekilde sunulması, birçok petrolojik
parametrelerdeki zamana bağlı değişimlerin ortaya çıkarılması ve volkanik sistemlerin
magmatik evrimlerinin değerlendirilmesi için çok kullanışlıdır.
Van Gölü’nün kuzeydoğusunda yer alan Pliyosen yaşlı Etrüsk stratovolkanı, at nalı şekilli
kalderası ve 3100 m yüksekliği ile Doğu Anadolu’da çarpışmayla ilişkili önemli volkanik
çıkış merkezlerinden biridir. K-Ar jeokronolojik yaş verileri Pliyosen’de 4.9 ile 4.5 My zaman
aralığında bugünkü Etrüsk volkanının bulunduğu bölgede geniş alanlar kaplayan bir plato
bazalt volkanizmasının hüküm sürmüş olduğunu ve daha sonra Etrüsk volkanik sisteminin
ana gövdesinin 4.3 ile 3.6 My zaman aralığındaki dönemde bu plato üzerinde oluştuğuna
işaret etmektedir. Etrüsk volkanının ilk ürünleri trakitik ve latitik lav akışları, kaya çığı
çökelleri ve bu birimleri radyal olarak kesen dayk sistemleridir. Bu volkanik ürünler, kaldera
sonrası evre boyunca volkanın yamaçlarından püskürmüş trakidasitik ve riyolitik lav akışları
ile üzerlenmiştir.
Bu çalışmada K-Ar jeokronolojik yaş verileri, saha gözlemleri ve jeokimyasal analiz sonuçları
ile oluşturulan jeokimyasal stratigrafik kesitler ile volkanın altındaki magma odasının
evrimleşme süreçleri incelenmiştir. Jeokimyasal stratigrafik kesitler, Etrüsk volkanı altındaki
magma odasında magma karışımı (mixing – replenishment), asimilasyon ve kristalenme
süreçlerinin egemen olduğunu göstermektedir. Sözkonusu kesit, trakitik magmanın
bulunduğu magma odasının periyodik olarak bazaltik primitif magma ile tazelendiğine ve bu
işlem sonucunda latitik ile trakidasitik magmaların oluşturduğuna işaret eder.
Anahtar Kelimeler: Jeokimyasal stratigrafi, volkanostratigrafi, petroloji, Etrüsk volkanı
Van Gölü Kuzey ve Kuzeydoğusundaki Pliyosen Bazaltik Volkanizmasının Manto Kaynak Alanı ve Kısmi Ergime Süreçleri
No full textVan Gölü havzasında geniş alanlarda gözlenebilen Pliyosen bazaltik volkanizması çoğunlukla lokal erüpsiyon merkezlerinden püskürmüş olmasına karşın, plato oluşturan geniş bazalt akışları şeklinde de ürünler vermiştir. Van Gölü’nün kuzeyinde ve kuzeydoğusundaki bu volkanizmanın ürünleri birçok lokasyonda kendinden daha genç olan Geç Pliyosen ve Kuvaterner lavları ile örtülüdürler. Literatür K-Ar yaş verileri (Lebedev ve diğ., 2010) Etrüsk volkanının güneybatısı ve kuzeyinde gözlenen bu bazaltik volkanizmanın 4.90 ile 4.50 My yaş aralığında püskürdüğüne işaret eder. Buna göre yaşı Zanclean’dır (Erken Pliyosen). Alkali-subalkali bazalt ve hawaiit bileşiminde olan bu lavlar olivin, ojit, titanojit ve plajiyoklaz fenokristal ve mikrofenokristalleri içerirler. Lavların hamuru, aynı mineral topluluğunun mikrolitleri ve volkan camından oluşmakta ve porfirik, glomeroporfirik, intersertal ve hyalopilitik gibi çeşitli dokusal karakteristikler sergilemektedirler.
Pliyosen bazaltik lavların FC, AFC ve EC-AFC modelleme çalışmaları lavların kıtasal kirlenme ve fraksiyonel kristallenmeden az oranda etkilendiklerini göstermektedir. AFC ve FC etkilerini minimize etmek amacıyla bu lavlar üzerinde MgO % 9’a fraksiyonlanma doğrulaması yapılmıştır. MgO % 9’a doğrulanan verilerin MORB’a normalize diyagramlarında Nb ve Ta gibi HFS elementler LREE (La ve Ce) ve LIL elementlere nazaran belirgin bir tüketilme sergilerler. Bu bulgu, Pliyosen’de püskürmüş olan bazaltik volkanizmanın belirgin bir yitim bileşeni içeren manto kaynak alanından türediğine işaret eder. Manto kaynağındaki yitim bileşeninin türünü ortaya çıkarmak için üretilmiş olan değişim diyagramları, akışkanlar ile zenginleşmiş mantolardan ziyade sedimentlerin ergimesi ile zenginleşmiş manto kaynak alanlarının varlığına işaret etmektedir.
Pliyosen bazaltik volkanizması için yapılan ergime modellemesinin sonuçları, söz konusu magmaların oluşumunda derin ve sığ kökenli mantoların farklı oranlarda ergimesinin belirleyici olduğunu ve kaynak alanın zaman içinde spinel peridotit bileşimine doğru değiştiğini; bu sırada türeyen magmaların ise alkaliden subalkali karakterine doğru yöneldiğini göstermiştir. Petrolojik modellerimiz, Pliyosen bazaltik volkanizmasında ergime derecelerinin yaklaşık % 0.8 ile % 5 arasında değiştiğine işaret etmektedir. Manto kaynağındaki spinel katkısı ve ergime derecesinin zaman içinde giderek artması, türeyen bazaltik magmaların karakterlerinin alkaliden subalkaliye değişmesine neden olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Doğu Anadolu, Pliyosen, bazalt, yitim bileşeni, ergim
Van Gölü Kuzeyindeki Kuvaterner Mafik Alkalen Volkanizmanın Jeokimyası ve Petrolojisi
No full textVan Gölü kuzeyindeki Kuvaterner yaşlı mafik alkalen volkanizma, hem Girekol minyatür kalkan volkanı gibi merkezi püskürme konilerinden, hem de Yüksektepe ve Ormuktepe gibi açılma çatlaklarına bağlı olarak yüzeye ulaşmıştır. Alkali bazaltik ve hawaiitik bileşime sahip olan bu volkanik ürünler, K/Ar jeokronolojik yaş verilerine göre (Lebedev et al.2010) 1.08 ile 0.36 My arasındaki periyotta farklı merkezlerden püskürmüştür. Alkali bazaltik lavlar ve hawaiitik lavlar olivin, plajiyoklaz, ojit ve titanojit kristalleri içerirler ve porfirikten afiriğe değişen dokusal karakteristikler sergilerler.
Lavların jeokimyasal ve izotopik (Sr-Nd-Pb) karakteristikleri, hawaiitik lavların alkali bazaltik magmadan fraksiyonel kristallenme ve asimilasyon prosesleri sonucunda türemiş olduklarına işaret eder. AFC ve EC-AFC modelleme sonuçlarımız, evrimleşmiş hawaiitik lavların yaklaşık % 3 ile % 10 arasında kabuksal kirlenmeye maruz kaldığına buna karşılık alkali bazaltik lavların ihmal edilebilir kabuksal katkı içerdiğine (~%2) işaret etmektedir.
Kuvaterner mafik alkalen volkanizmasına ait en primitif lavların N-tipi MORB’a normalize spider diyagramlarında LIL (Ba, Th) ve LREE (La, Ce) elementlerin HFS (Nb, Ta) elementlere göre zenginleşme sergilemesi ve kurşun izotopik değerlerinin EM2 tipi kaynağa doğru eğilim sunması, magmaların kaynak alanında yitim bileşeninin etkili olduğunu göstermektedir.
Kuvaterner mafik alkalen volkanizmayı oluşturan manto kaynak alanındaki kısmi ergime süreçlerini ortaya çıkarmak için kısmi ergime modelleri üretilmiştir. Ergime modellemeleri yaklaşık % 5 oranındaki kısmi ergime derecesi ile granat ve spinel peridotit fasiyesine ait ergimelerin karışımının mafik alkali lavlar için kaynak alan oluşturabileceğine işaret etmektedir.
Anahtar Kelimeler: Doğu Anadolu, Kuvaterner, alkali volkanizma, AFC, ergime
Karacadağ Volkanının Petrolojik Evrimi ve Kökeni, Güneydoğu Anadolu, Türkiye. İstanbul Üniversitesi’nde Jeoloji’nin 100. Yılı
No full textKaracadağ ve civarındaki levha-içi karakterli volkanizma, Üst Miyosen’de başlayıp Kuvaterner’e kadar sürmüştür. Genel olarak akıcı ve uzun mesafeler kat etmiş bazalt, traki-bazalt, tefrit ve bazanit bileşimli lavlarla temsil edilir. Kalkan şekline sahip Karacadağ, ~10.000 km2 taban alanıyla Akdeniz civarındaki en büyük volkandır. Lavlar kıtasal çarpışmaya bağlı K-G doğrultulu sıkışmanın ürünü olarak K-G ve KB-GD doğrultulu açılma çatlaklarından çıkarak yüzeye ulaşmışlardır. Karacadağ volkanizmasında üç ana püskürme evresi belirlenmiştir. Bu evreler sırasında volkanik etkinlik KB'dan GD'ya doğru gençleşerek göç etmiş ve çıkan ürünlerin hacmi giderek azalmıştır. En yaşlı lavlar, volkanın batısında peneplen şeklinde bir paleotopoğrafya üzerinde akmış ve bir plato oluşturmuştur. İkinci evrede çıkan lavlar, volkanın K-G doğrultulu eliptik gövdesini oluşturmuştur. İlk iki evre arasında önemli bir aşınım dönemi yaşanmış, geniş alanlarda izlenebilen bir aşınım yüzeyi gelişmiştir. Üçüncü evrenin bazik lavları ise volkanın doğu yamacı üzerine püskürmüştür.
Karacadağ lavları, tipik levha içi multi-element paternleri gösterir. Multi-element ve Kondrit’e normalize REE desenleri, son ve daha önceki evrelerde püsküren lavlarının manto kaynak alanları arasında belirgin farklar olduğuna işaret etmektedir. Jeokimyasal verilerimiz ve petrolojik modellerimiz, son evre lavlarının granatlı peridotitten oluşan derin ve astenosferik bir kaynaktan, önceki evrelere ait lavların ise spinel içeren daha sığ ve metasomatik bir litosferik manto kaynağından türemiş olduklarını gösterir. Gerek manto mineralojisi ve gerekse lavların izotopik (Sr-Nd-Pb) oranlarında zamana bağlı belirgin tedrici bir değişim vardır. Son yani üçüncü evrede Afar Süper Sorgucuna benzer izotopik izler taşıyan astenosfer kökenli lavlar püskürmüştür. İlk evre lavlarında, diğer evrelerden farklı olarak kıta kabuğunun asimilasyon izleri de görülmektedir. Evrimleşmiş lavların çoğunda primitif magma ile tazelenmeye ait jeokimyasal izler vardır. Bu çalışmada elde edilen bulgular, iki önemli noktaya işaret etmektedir: (1) gerilme sistemi nedeniyle astenosfer volkan altında giderek yükselmiştir, (2) Afar’dan kuzeye doğru gelen bir manto konveksiyon hücresinin bölge altından geçişine bağlı olarak, Karacadağ altındaki astenosfer bileşim açısından zaman içinde Afar tipi derin kökenli mantoya doğru değişim göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: Karacadağ volkanı, levha-içi, Afar sorgucu, manto kaynak alanı, zamana bağlı değişimler
Geochemistry and Petrology of the Tımar Basaltic Volcanism in the Northeast of Lake Van. Mineralogical Magazine.
No full text- …
