After the Holocaust. Assimilation Practices as Strategies to Strike up Root in Post-War Poland (1944-1950)

Przedmiotem przedstawionych w pracy badań są starania żydowskich Polaków, by odnaleźć miejsce dla siebie i na nowo zakorzenić się w świecie po Zagładzie. Podejmowane przez nich działania określone tu zostały jako „praktyki”, w znaczeniu nadanym temu słowu przez francuskiego socjologa Pierre’a Bourdieu – ukierunkowanym na ich społeczny wymiar. W rozprawie analizie poddano trzy wybrane praktyki asymilacyjne – skupione na operacji „zacierania”/ „neutralizowania” aspektu wyodrębniającego członka grupy mniejszościowej spośród zbiorowości większościowej: konwersje z judaizmu na wyznanie katolickie, zmiany personaliów (z „obco” – „żydowsko”-brzmiących na „swojskie”) oraz zawieranie małżeństw mieszanych z przedstawicielem grupy większościowej, które – jak starano się wykazać – w badanym okresie mogły być traktowane przez żydowskich Polaków jako „narzędzie” zadomowiania się. Analizie poddano wysiłki tych tylko ocalałych z Zagłady, którzy w drugiej połowie lat 40. XX wieku, przejściowo choćby, osiedli na ziemiach Polski w jej powojennych granicach. Badaniami objęto okres pomiędzy rokiem 1944-1945 a przełomem 1949-1950. Chociaż nie był on jednorodny, jednak – w odróżnieniu od lat następnych – w tym burzliwym politycznie czasie, społeczność żydowska w Polsce cieszyła się stosunkowo dużą autonomią. W dwóch pierwszych rozdziałach pracy przedstawione zostały, z konieczności – skrótowo, choć, w miarę możliwości – wszechstronnie, kwestie, które w przekonaniu autorki stanowiły zasadniczy kontekst działań podejmowanych przez żydowskich Polaków w latach 1944-1950: doświadczenie Zagłady opisane zbiorczo, ze wskazaniem jego najważniejszych elementów składowych, jego wymiarów i czynników różnicujących dostęp do niego oraz najistotniejsze aspekty sytuacji żydowskich Polaków w drugiej połowie lat 40. XX wieku i ich szeroko rozumianej kondycji. Część badawcza pracy w całości mieści się w rozdziale trzecim. We wprowadzeniu do niego omówiono wykorzystywaną dalej definicję pojęcia asymilacji. Wyniki badań konwersji żydowskich Polaków na katolicyzm, dokonywanych przez nich zmian nazwisk i/lub imion oraz zawierania małżeństw z osobami spoza grupy pochodzenia etnicznego, zreferowano w kolejnych trzech podrozdziałach. we wszystkich – w tym samym porządku – przechodząc od zapoznania czytelnika z podstawowymi statystykami, do analizy genealogii społecznej i rodzinnej badanych, czynników przeprowadzenia zmian (wyznania lub personaliów)/ wchodzenia w związki mieszane, wreszcie, o ile to jest możliwe – ich motywacji. Uwagę skupiono na rozważeniu potencjału adaptacyjnego tych aktów. Każdy podrozdział kończy się odrębnym podsumowaniem. Praktyki zostały zanalizowane przy uwzględnieniu szerokiego tła społecznego, w ramach którego były one podejmowane, w szczególności dokonujących się w badanej zbiorowości procesów – przede wszystkim akulturacji – między innymi językowej – i sekularyzacji, z którymi opisywane działania ocalałych były silnie powiązane. W rozdziale zamykającym rozprawę obok wniosków z badań, na przykładzie omawianych w pracy praktyk adaptacyjnych przedstawiono propozycję modelowego ujęcia problemu zadomowiania się ocalałych w powojennej Polsce. Za podstawę źródłową pracy posłużyły autorce różnego rodzaju źródła, m.in. archiwalne – materiały wytworzone i/lub przechowywane przez żydowskie organizacje społeczne i partie polityczne, dokumenty pozostawione w aktach instytucji ludowego państwa polskiego, dokumenty Kościoła Katolickiego zdeponowane w czterech archiwach kurialnych Archiwum Archidiecezjalnym Warszawskim, Krakowskim, Katowickim i Łódzkim, ale także anonse prasowe o zalegalizowanych zmianach personaliów oraz dane spisowe na temat ocalałych z Zagłady zgromadzone w drugiej połowie lat 40. XX w. przez Centralny Komitet Żydów w Polsce i jego agendy.The main subject of the research presented in the dissertation are the efforts of Jewish Poles to find themselves a place and to re-root in the post-Holocaust world. Activities they have taken were described as ’practices’ in the sense given to this word by the French sociologist Pierre’a Bourdieu – that directed at their social dimension. The three selected assimilation practices – the ones focused on the operation of blurring the differences distinguishing the member of minority group from majority population – were analyzed here, these were: conversions from Judaism to Catholic faith, changes of names and/or surnames (from ‘foreign’ – ‘Jewish’, no matter what it meant – to the ‘familiar’ ones) and entering into mixed marriages with representatives of the majority group. In the analyzed period – as the author tried to prove – all of them could be treated by Jewish Poles as a ‘tool’ of striking up roots. There were analyzed here only the efforts of those Holocaust survivors who in the second half of the 1940s, be it only temporarily, settled on Polish territory in its post-war borders. The research covered period between 1944–1945 and the turn of 1949–1950. Although it was not homogenous, the Jewish community in Poland at that politically turbulent time – in contrast to the following years – enjoyed a relatively high autonomy. In the first two chapters of the thesis there were presented – briefly out of necessity, though as broadly as possible – issues which, in the author’s opinion constituted the basic context of activities undertaken by Jewish Poles in 1944–1950. These were: the Holocaust experience described by means of indicating its most important components, its dimensions and factors that differentiated access to it as well as the most important aspects of the Jewish Poles’ situation in the second half of the 1940s and their broadly understood condition. The research part of the text is presented entirely in the third chapter. In its introduction, the concept of assimilation was discussed, the one that then was used in further sections. The results of research on survivors’ conversion to Catholicism, changes of surnames and/or names they made and entering into marriages with people from outside ethnic group, were reported in the next three subsections, in all of them in the same order – beginning with providing the reader the basic statistics, to analyzing the social and family genealogy of the subjects, the factors of making changes (of religion/ names/ surnames) and/ or entering into mixed relationships, finally – if possible – their motivation. Special attention was focused on considering the adaptive potential of these acts. Each subsection ends with separate recapitulation and conclusion. The practices have been analyzed taking into account the broad social background in which they were undertaken, in particular the processes which have taken place in the studied population, among them most of all the acculturation – inter alia linguistic and the secularization, with which the described activities of survivors were strongly related. The closing chapter of the dissertation presents – together with the conclusions from the research – a model approach to the problem of the striking up roots of Holocaust survivors in post–war Poland, which is based on an analysis of adaptation practices discussed in the thesis. The dissertation was based on a varied and broad collection of source materials, among them the materials created and/or stored by Jewish social and political organizations, files of the Polish state documents, documents of the Catholic Church deposited in four curial archives (Lodz, Cracow, Katowice and Warsaw), press announcements about legalized changes of names and/or surnames, survivors’ testimonies but also personal data and census data concerning Jewish Poles gathered by the Central Committee of Jews in Poland and its agenda