Miejsca pamięci i miejsca zapomnienia. Interdyscyplinarne badania na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Raport z badań. Tom 1. Wprowadzenie metodologiczne

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego „Miejsca pamięci i zapomnienia. Interdyscyplinarne badania północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”.Publikacja jest pierwszym tomem serii raportów, wydanych w formie elektronicznej, prezentujących rezultaty działań podjętych w projekcie badawczym „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”, realizowanym na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego w latach 2014–2019 w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Tom zawiera propozycję interdyscyplinarnej metodologii oraz zestawu etnograficznych i archeologicznych procedur badawczych powiązanych z ustaleniami z zakresu historii i historii sztuki. W kolejnych raportach zaprezentowane zostaną wyniki badań przeprowadzonych w pięciu gminach powiatu częstochowskiego: Mstów (tom 2), Olsztyn (tom 3), Janów (tom 4), Lelów (tom 5) i Przyrów (tom 6). Całość badań zostanie zwieńczona w oddzielnym opracowaniu wydanym drukiem, zawierającym m.in. wieloaspektowe rozważania dotyczące objętych projektem gmin.Narodowy Program Rozwoju Humanistyki - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższeg

Places of Memory and Oblivion in the Cultural Landscapes of the Polish Jurassic Highland. References and Extensions

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego „Miejsca pamięci i zapomnienia. Interdyscyplinarne badania północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”. | The publication was prepared as part of the project Places of Memory and Oblivion. Interdisciplinary Studies of the Northern Areas of the Polish Jurassic Highland.Prezentowany tom zamyka serię 6 opublikowanych wcześniej raportów badawczych, przygotowanych w ramach projektu „Miejsca pamięci i zapomnienia. Badania interdyscyplinarne północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej”, zrealizowanego na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego w latach 2014–2019 w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Nie jest on jednak ani rekapitulacją samych badań, ani podsumowaniem treści zawartych w poprzednich tomach serii. Idea, która mu przyświeca, przewiduje raczej tematyczne splecenie, lecz zarazem swobodne nawiązanie do tego, co w badaniach w Jurze zrobiliśmy lub do tego, co o nich napisaliśmy. Szczególnie ważne są w nim poszerzenia i uzupełnienia motywów badawczych oraz wątków pisarskich znanych z poprzednich tomów serii, ale także wprowadzenie wątków i motywów nowych, podpowiadających świeże ujęcia i alternatywne spojrzenia. Autorzy tekstów pomieszczonych w tym tomie nie uchylają się więc od ujęć krytycznych i spojrzeń odmiennych wobec tych przyjętych w badaniach w Jurze, w szczególności wobec założeń oraz kroków badawczych przyjętych i realizowanych przez siebie samych. Ich teksty często mają przez to charakter „sięgających w głąb spraw” komentarzy metodologicznych. Czytelników, znających teksty z poprzednich tomów, teksty z tego tomu z pewnością przez to zainteresują. Czytelników, którzy dawniejszych tekstów jeszcze nie znają, zachęcą – mamy nadzieję – do sięgnięcia po nie i do ich konfrontacji z tekstami przynoszącymi tworzone dziś nawiązania i poszerzenia. Do uczestnictwa w tym wydawniczym przedsięwzięciu zaprosiliśmy studentów biorących udział w jurajskich badaniach, ale również autorów przyglądających się dotąd naszym badaniom z zewnątrz, lecz i ich tematyką, i ich metodologią, i – co równie ważne – ich terenową realizacją autentycznie zainteresowanych, często mających zgromadzone w Jurze własne doświadczenia biograficzne oraz badawcze.Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2014–2019. Projekt realizowany jest na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego

Nauki humanistyczne i społeczne wobec problemów współczesnego świata

Publikacja została przygotowana w związku z jubileuszem 40-lecia Wydziału Nauk Społecznych UAM. W części I zaprezentowano jednostki organizacyjne WNS-u: Instytut Filozofii, Instytut Kulturoznawstwa, Instytut Psychologii (psychologia i kognitywistyka), Instytut Socjologii oraz kierunek Praca socjalna, a także Katedra Religioznawstwa i Badań Porównawczych. Część II zawiera artykuły będące wynikiem badań naukowych z takich dziedzin, jak: filozofia, kulturoznawstwo, psychologia, kognitywistyka, socjologia i religioznawstwo. Aneks zawiera wykaz władz dziekańskich Wydziału Nauk Społecznych w latach 1975–2015

Foto-obrazy architektury: Fotografia jako medium referujące i projektujące architekturę

Praca recenzowana / peer-reviewed paperNiniejszy zbiór prac teoretycznych, fotoesejów i kronika studenckich konkursów fotograficznych organizowanych od 2008 roku na Wydziale Architektury i Sztuk Pięknych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, ma być zapisem refleksji związanych ze specyficzną, jak dotąd mało zbadaną a wszechobecną częścią teorii architektury, jaką jest fotografia. Jej szczególna odmiana ściśle związana ze sztuką budowania jest określana mianem fotografii architektonicznej, jednakże niniejsza monografia nie została tą definicją ograniczona.This book contains a selection of theoretical works and photo essays as well as a chronicle of photo competitions organised in the Faculty of Architecture and Fine Arts at Andrzej Frycz Modrzewski Krakow University since 2008, which is meant as the record of thoughts related to the specific, omnipresent though little examined so far, realm of the theory of architecture, i.e. photography. Its specific variant closely related to the building practice is called architectural photography. This monograph, however, is not restricted by means of the said definition and attempts at a slightly broader description of the phenomenon, reaching beyond its boundaries.Monografia powstała w ramach projektu badawczego nr WAiSP/DS/4/201

Toutowie : język i pamięć w ustanawianiu wspólnoty Wiślan w Banacie

The monograph is devoted to the issue of collective memory of an ethnic minority living in the Ostojićevo village in the Serbian Banat, whose roots trace back to the town of Wisła, located in the Cieszyn County. The members of this community are the descendants of 19th-century labor migrants who mined and brewed saltpeter for the purposes of the Austrian army, moving within the borders of one country from the Austrian Silesia to the southern reaches of the Habsburg dominion. With time, Evangelical saltpeter brewers started to settle in Banat, where the local Hungarian community named the newcomers the Touts, a moniker which comes from the word Tōth, used to denote settlers from Slovakia. It is estimated that currently, the size of this community oscillates between 120 and 150 people. The publication aligns itself with research on the relationship between language, culture and society, underscoring the determining role of language in one’s perception of the world, interpretation of social and cultural phenomena as well as its function in consolidating communities. Linguistics of memory, adopted as the research perspective, aims to showcase the interdependence between language as a medium of memory as well as a means of its preservation, and between the culture of a particular language community and its discourses (including the discourses of memory) that shape collective identification. The monograph shows — in the context of the transformations in the Tout collective memory — the way in which the language code influences the shape of that memory, as well as the way in which language, as a memory-shaping tool, can also serve as a tool of shedding inherited trauma, which, in turn, results in a transformation of the group’s identity. Due to the numerous factors that influence language as a tool in the process of shaping the collective memory of the community, which, as a result, influences the way the members of that community identify, the analysis has been conducted within a very precisely defined social context, taking into account historical determinants that constitute the foundation of the current social and political situation of the Tout community, as well as the inter-ethnic relationships in the local community. To provide a background for the analysis of the social memory of the Touts, the monograph describes the linguistic and cultural conditions of the multiethnic community of Ostojićevo. It discusses the linguistic competence of the minority group, taking into account their social arrangement, which includes different spheres of life: the Vistula dialect is characteristic of the sphere of family life; Slovak is the domain of the religious sphere; Hungarian is used in contact with neighbors and colleagues; Serbian is the official language of education and media, while Polish is used when interacting with the citizens of Poland as well as the officials at the Polish Embassy in Belgrade. The description of cultural practices (on the example of wedding customs) as well as inter-ethnic relationships in the rural society, on the other hand, unveils the dynamics of the transformation of objective markers of identity and the functioning of cultural patterns in specific instances of contact with others, which result in partial assimilation of the Tout community with the majority groups. The description of the communicative memory of the Touts, passed down in narratives of the past from generation to generation constitutes a major part of the monograph. It discusses stories of the ancestors, recorded during ethnographic field research, which — next to denomination and language — shape the Tout community. Intergenerational transfer, which solidifies the ethos of the Tout Evangelicals, allows them to participate in the collective knowledge and memory, which constitute the foundation of constructing the awareness of collective belonging. Moreover, the monograph describes the process of folklorization of remembrance stories, which has emerged as a result of conventionalization and objectivization of intergenerational transfer. The current transformations of communicative memory into cultural memory result in changes in the ethnic identity of the Ostojićevo Vistulans from local to national—Polish. The internalization of a new collective memory based on the Polish national symbolic universe is the result of actions on the part of various institutions of power, understood as various institutions of public life. As a result, new ways of affirming the Polish national identity appear, including linguistic tools (poems and songs in Polish) and creating new places of memory (Polish House) or introducing ways to differentiate between us and them (costumes for Polish folk music groups). The monograph is supplemented by an analysis of the rhetoric of memory in media messages, including Serbian television and documentaries, which, as multimedia texts of culture, emerge as carriers of memory, playing a large role in the shaping of collective identity. Memory, which reveals itself in narratives and discourses about the past as one of the ways to categorize the world (owing to the collectively sanctioned selection of what should be remembered and what should be forgotten), constitutes the basis of inculturation and identity creation among the members of a community. It should be noted, moreover, that the further we reach with our memory, the more difficult it becomes to verify the memories against reality, and the easier it become to notice the influence of language and culture on the picture it paints. The observation of the transitional stage between communicative memory and cultural memory, which can be currently witnessed in the Ostojićevo Vistulan community allows us to witness the role of language (understood in the broader communicative and cultural context) in transformation of memory and the following changes in identification

Społeczne znaczenie miejskich przestrzeni publicznych

The starting point for the observations made in the monograph The Social Importance of Urban Public Spaces is the claim that if one wants to speak of the city these days as something more than just an administrative, demographic and economic structure, it is necessary to provide public spaces in which the denizens of the city could experience interaction both with other people as well as with the urban space itself. The way in which the inhabitants of the city interact with and confront the urban public spaces becomes, therefore, a singularly interesting research topic. It is, in fact, a multifaceted process, closely connected with both the everyday functioning in those spaces as well as the reflection upon their significance for the city or their role in creating the urban and subjective identity. The aforementioned phenomena are, in turn, connected with the varying manners of experiencing and defining the public space. The experience of the urban public space constitutes the primary research topic. In order to conduct the analysis of that experience, the author assumed the culturalist perspective, traditional for social sciences, which assumes the analysis of the social reality from the perspective of an individual. In light of that, the urban public space has been defined as an area in the city which is accessible, appealing, facilitating contact with other users of the city, aesthetic, and one which invites the people to meet, act and feel safe. The research findings analysed in this monograph come from 2012, when the preliminary research was conducted in three cities in the Upper Silesia: Jastrzębie-Zdrój, Tychy, and Żory. In each of those cities, the research sample averaged over 300 respondents. Overall, 982 people were asked to take part in the research conducted with the help of a questionnaire. In the monograph, the author compares those results with earlier results of research conducted in Katowice and Gliwice by the author himself, or with cooperation with other researchers. The use of that data, alongside the most recent research findings, allows to come to more general conclusions which go beyond the scope of case studies. The collected data allowed to formulate several conclusions regarding the social experience of urban public spaces. It is possible to enumerate in each city a number of spaces which are considered by the inhabitants to be good public spaces. Those usually entail marketplaces or other squares located in the city centre, as well as attractive recreational spaces and parks. From the perspective of the inhabitants of the cities and the users of public spaces, the most important feature of such spaces is their multifunctionality, which allows their users to conduct various activities. This, in turn, epitomises the importance of marketplaces, squares and parks. The latter are, in turn, particularly important for the recreational activities conducted within the urban public spaces, as they constitute important locations in which people decide to spend their leisure time. Thus, both parks and other urban public spaces remain in direct competition with people’s homes as well as other places located outside of the city boundaries. Even though the research did not point to any elements which could be classified as “the fear of the urban space,” the inhabitants of the cities in question are charaterised by significant social passivity. Over 30% of respondents do not participate in freely available events which take place in urban public spaces. The only events which manage to attract larger percentages of the city inhabitants are fairs, free concerts and religious events. Social, political or civil activities do not constitute an important way of interacting with the urban space. On the basis of the theory of spatial value, a claim has been made that city centres, even in those cities in which those centres are either lacking or difficult to establish, evoke for the most part more positive associations than shopping malls, which, for the majority of respondents, are bland and described usually in terms of shopping arrangements. Therefore, echoing the concept of spatial value, coined by Florian Znaniecki, and the division of values, coined by Aleksander Wallis, it would be possible to consider city centres to possess existential spatial values, while shopping malls posses only functional spatial values. Such spaces influence the identity of the subjects, to a certain degree, particularly that structure of it which could be called after Peter Weichhart individual spatial identity. Despite a high level of identification with the city and its inhabitants, there exists only a minority of the city inhabitants which declare that they do posses a space which would strengthen their relationship with the city, i.e. facilitate the creation of individual spatial identity. On the basis of the research findings presented in this monograph, it would be possible to differentiate between six social roles of urban public spaces: functional, interactive, symbolic, axiological, identical and civic. Their significance in contemporary cities varies on a case by case basis. From the perspective of the city inhabitants, the functional role remains the most important, while the civic role is considered the least important

Teorie dyskursu w perspektywie socjologicznej

Aby zachować stosowną argumentacyjną precyzję, należałoby raczej powiedzieć: zastosowań kilkadziesiąt. I bezwzględnie należałoby - co też niniejszym czynimy - postawić sobie w tym miejscu pytanie zasadnicze: Jakie są źródła owej ambiwalencji? Otóż najbardziej trafną i najbardziej syntetyczną odpowiedź przynosi słowo-klucz: wielość. Wielość możliwych semantycznych identyfikacji stanowi źródło ambiwalencji. I stanowi źródło problemu. Podejmujemy próbę wprowadzenia Czytelnika w grunt grząski i niedookreślony. Przemierzając trudno uchwytny bo wymykający się jednoznacznym egzemplifikacjom teren rozpoznań dyskursywnych, zaprezentujemy niżej przegląd możliwości zastosowania interesującej nas kategorii w oparciu o przykładowy materiał empiryczny, wstępnie ilustrujący wagę skali problemu. Materiał ten, zaczerpnięty z kręgu dyscyplin humanistyczno-społecznych, skomponowany został w oparciu o katalog wydanych w latach 2001-2013 publikacji, których elementem wspólnym jawi się usytuowanie naszego tematu zasadniczego - „dyskursu” - w jego różnorakich teoretycznopraktycznych odsłonach.2 A zatem: wielość i różnorodność. Ten zaledwie pobieżny ogląd wskazuje na następujące zastosowania (znaczenia) przedmiotowej kategorii: „dyskurs konstytucyjny”, „dyskurs politologiczny”, „dyskurs medialny”, „dyskurs fikcyjny”, „dyskurs cielesny”, „dyskurs miłosny”, „dyskurs poznawczy”, „dyskurs publiczny”, „dyskurs nowoczesności”, „dyskurs krytyczny”, „dyskurs kolonialny”, „dyskurs globalizacyjny”, „dyskurs codzienny”, „dyskurs polityczny”, „dyskurs dogmatyczny”, „dyskurs religijny”, „dyskurs nieczysty”, „dyskurs oświeceniowy”, „dyskurs antropologiczny”, „dyskurs prasowy”, „dyskurs władzy”, „dyskurs nauki”, „dyskurs historyczny”, „dyskurs kulturowy”, „dyskurs edukacyjny”, „dyskurs antysemicki”, „dyskurs postzależnościowy”, „literaturoznawczy dyskurs możliwy”... Katalog, jak się zdaje, niewyczerpany, zarówno w zakresie mnogości przykładów, jak i różnorodności wątków, których dotyka. Nic zatem dziwnego, że teoretyzowanie odnoszące się do kategorii tak intensywnie w szerokim odbiorze eksploatowanej stanowi dla badaczy niemały kłopot. Stosują ją z wielkim upodobaniem nie tylko przedstawiciele nauk humanistycznych i społecznych. Zajmuje pozycję jednego z powszechnie przyjętych „bonmotów” medialnych. Nawet mało wnikliwy obserwator przestrzeni publicznej zauważy: wypowiedzi polityków reprezentujących dowolnie wybraną stronę sceny politycznej obfitują we wtręty w postaci jakiegoś „dyskursu”. Aktorzy szeroko pojętej sfery publicznej co rusz odkrywają jakieś „dyskursy”. Wydaje się, że to konstrukt, który dobiega (żeby nie powiedzieć: straszy) zewsząd. Ten to konstrukt stanowił będzie przedmiot naszych rozważań w perspektywie socjologicznej. Zapożyczając metaforę zawartą w tytule pracy Wojciecha Kalagi można stwierdzić, iż badacz teorii dyskursu musi zmierzyć się z (na pozór) nieuchwytnymi, mgławicowymi postaciami nieskończonej liczby dyskursów możliwych, semantycznym nadmiarem domagającym się rozstrzygnięcia. Stoi przed koniecznością ustalenia: „dyskurs”, czyli co? Na tak sformułowane pytanie zasadnicze z punktu widzenia tej pracy oraz na szereg pytań pomniejszych postaramy się tutaj odpowiedzieć bardzo jasno i wyraźnie podkreślając, że nasze rozumienie kategorii dyskursu jest jednym z jej pojmowań możliwych. To jedno z fundamentalnych założeń metodologicznych, któremu będziemy dochowywać wierności w toku niniejszego wywodu

Moc narrativum : idee biologii we współczesnym dyskursie humanistycznym

The so far abiding natural history paradigm has been expanded of yet. Nowadays, its core constitutes information, whereas its investigation has led biological sciences to neo-evolutionary solutions and theories under a common label of the “third culture” . The book presents these changes, looking at their consequences for the humanistic sciences. The author also formulates a thesis and proves that a new culture theory, close to the diagnosis of the postmodernist philosophy and sociology of culture (Baudrilliard, Foucault, Lyotard) has been created within natural history, especially due to the theory of Richard Dawkin’s selfish gene, and its extrapolation through memetics. The theory rests on the conception of memo and evolution of the postgenetic information, shaping an idiosphere, i.e. a stage of evolution in the Earth following a biosphere. The author outlines her own memetics research programme, criticising its achievements so far, and drawing conclusions from a comparison of memetics with other theories of the “third culture” , especially with the chaos theory. The assumptions of this very thoery, and a synthesis of culturological investigations conducted in the area of the natural history discourses, has led the author of the work to a narrativum hypothesis — an attractor of an idiosphere’s universal phase space, a basin of attracting thoughts, speech and ideas. Memetics, rebuilt according to the research proposal presented in the book, reveals, at the same time, new research possibilities as an interdisciplinary theory, as well as a potentially new methodology of humanistic sciences, including narratology and media studies. The evidence of its efficiency and usefulness in research on life and forms of ideas in an idiosphere belongs to the near past which can totally change our understanding of culture