Spotkania Andrzeja Pelczara (1937–2010) z historią i filozofią nauki

The article presents the character of Andrzej Pelczar (1937–2010): his genealogical pedigree, sketchy scientific biography, list of performed public functions, achievements in the history and philosophy of science against the achievements of the Kraków mathematical environment, and also it updates the information on the numerical state of the Kraków mathematical environment and Warsaw mathematical school.Artykuł przedstawia postać Andrzeja Pelczara (1937–2010): jego rodowód genealogiczny, szkicową biografię naukową, listę pełnionych funkcji publicznych oraz dorobek z historii i filozofii nauki na tle dokonań krakowskiego środowiska matematycznego, a także uaktualnia informacje na temat stanu liczbowego krakowskiego środowiska matematycznego i matematycznej szkoły warszawskiej. &nbsp

Działalność Komisji Historii Matematyki przy Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Matematycznego w latach 1977–2000

In the article, we present operation of the Commission for the History of Mathematics appointed by the Main Board of the Polish Mathematical Society. From 1997 to 2000, the Committee was continuously chaired by Dr. Zofia Pawlikowska-Brożek, PhD in mathematics at the Jagiellonian University in the field of History of Mathematics, a student of an outstanding mathematician and respected teacher, Professor Dr hab. Zdzisław Opial (1930–1974). Based on the documents, that the author received from the Chair of the Commission, we present how the activities of the Commission contributed to initiation of research on the history of mathematics, and to e creation of a professional community of historians of mathematics in Poland. The history of mathematics has been a discipline well known in Kraków since the times of Ludwik A. Birkenmajer (1855–1929). His activities were successfully continued by Z. Opial. The issues of Kraków center for history of mathematics were presented by Domoradzki 2020; and Kokowski 2020, among others. An important inspiration for the activities of the Committee were initiatives undertaken by the Department of History of Science, Education, and Technology of the Polish Academy of Sciences in agreement with the Committee of the History of Science and Technology of the Polish Academy of Sciences, in which the Chairwoman of the Committee actively participated. The materials presented in the work cover also the period before the establishment of the Commission for the History of Mathematics.W artykule przedstawimy działalność Komisji Historii Matematyki powołanej przez Zarząd Główny PTM. Od 1997 do 2000 roku nieprzerwanie przewodniczyła Komisji dr Zofia Pawlikowska-Brożek – dr matematyki UJ w zakresie historii matematyki – uczennica wielce zasłużonego dla upowszechniania i badań nad historią matematyki wybitnego matematyka oraz cenionego dydaktyka prof. dra hab. Zdzisława Opiala (1930–1974). Na podstawie dokumentów, które autor otrzymał do dyspozycji od Przewodniczącej Komisji, przedstawimy w jaki, sposób działalność Komisji przyczyniła się do inicjonowania badań nad historią matematyki i do powstania profesjonalnego środowiska historyków matematyki w Polsce. Historia matematyki w Krakowie jest dyscypliną dobrze znaną od czasów Ludwika A. Birkenmajera (1855–1929). Jego działania z powodzeniem kontynuował Z. Opial. Problematyka krakowskiego ośrodka historyków matematyki została przedstawiona m.in. w pracach (Domoradzki 2020; Kokowski 2020). Istotną inspiracją dla działań Komisji były inicjatywy podejmowane przez Zakład Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN w porozumieniu z Komitetem Historii Nauki i Techniki PAN, w pracach wspomnianych gremiów aktywnie uczestniczyła Przewodnicząca Komisji. Materiały prezentowane w pracy obejmują także okres przed powołaniem Komisji

Schyłek metafory. Rzecz o księdze Natury

The book of nature expressed both the possibility of knowing/reading of nature and the relationship between the experimental science and other books, mainly the book of Revelation. However, the role and significance of the metaphor changed with the development of natural science, and now the book of nature seems to obscure other books, and, moreover, its reading became the model of reading in general. Actually this metaphor is not a living metaphor any more, as it does not create, but closes and eclipses. Hence the need to look for a new one. This story is told here on the basis of Teodor Parnicki’s prose, who was a very careful observer and connoisseur of history of ideas, and of history as a mode of literature.The book of nature expressed both the possibility of knowing/reading of nature and the relationship between the experimental science and other books, mainly the book of Revelation. However, the role and significance of the metaphor changed with the development of natural science, and now the book of nature seems to obscure other books, and, moreover, its reading became the model of reading in general. Actually this metaphor is not a living metaphor any more, as it does not create, but closes and eclipses. Hence the need to look for a new one. This story is told here on the basis of Teodor Parnicki’s prose, who was a very careful observer and connoisseur of history of ideas, and of history as a mode of literature

Rola historii nauki w działalności naukowej, dydaktycznej i filozoficznej Mariana Smoluchowskiego

Marian Smoluchowski (1872–1917) was an outstanding Polish physicist, known e.g. as a pioneer of statistical physics. His short paper about history of physics in Poland represents the initial study in this field. It was cited many times, creating the starting point for the historiography of physics in Poland. However, the role of history of science played in Smoluchowski’s activities was never systematically analyzed before. This article concentrates on three main domains of Smoluchowski’s activities involved with history of science: scientific, didactic and philosophical. It reveals that for Smoluchowski the importance of history of science was determined by its cultural impact. History of science played the important role in crystallization of his philosophical concepts, as well as in didactics revealing the internal dynamics of science and inspiring to new discoveries. The last issue is tied with specific methodological approach to physics called by Smoluchowski ‘romanticism of science’. This paper shows that Smoluchowski was not only a pioneer of history of physics in Poland, but also prepared some foundations for future development of this field of research.  Marian Smoluchowski (1872–1917) był wybitnym polskim fizykiem, znanym m.in. jako pionier fizyki statystycznej. Jego krótka praca o historii fizyki w Polsce stanowi pionierskie opracowanie tego zagadnienia, była cytowana wiele razy, tworząc punkt wyjścia do dalszych badań nad historią fizyki w Polsce. Należy jednakże podkreślić, że nigdy nie poddano systematycznej analizie zagadnienia roli historii nauki w działalności naukowej Smoluchowskiego. W niniejszej pracy skupiono się na trzech obszarach działalności związanych z historią nauki: badawczym, dydaktycznym i filozoficznym. Wskazano, że doniosłość historii nauki dla Smoluchowskiego brała się z jej kulturowego znaczenia. Historia nauki odegrała ważną rolę w procesie krystalizacji koncepcji filozoficznych wybitnego fizyka, a także w dydaktyce fizyki, ukazując wewnętrzną dynamikę rozwoju nauki i inspirując do nowych odkryć. To ostatnie zagadnienie jest ściśle związane ze specyficznym podejściem metodologicznym Smoluchowskiego do fizyki, nazwanym przez niego „romantyzmem nauki”. W artykule wskazano nie tylko, że Smoluchowski jest pionierem historii fizyki w Polsce, ale też że przygotował podstawy dla przyszłego rozwoju tej dyscypliny.  

Zanim powstały politechniki. Nauczanie przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i technicznych w dobie reform Komisji Edukacji Narodowej

The Commission of National Education (Komisja Edukacji Narodowej), which was established in 1773, introduced fundamental changes relating to organisation and the curriculum in the Polish education system. The Commission constituted a kind of Ministry of Education, which exercised supervision over all the schools in the Crown and the Grand Duchy of Lithuania. The hierarchy was as follows - the Main Crown Schools in Kraków and Grand Duchy of Lithuania in Vilnius, subordinate to the Commission, were in turn superior to divisional schools, including subdivisional schools, and these in turn were superior to parish schools. The changes in the curriculum in the Main Schools were focused predominantly on broadening knowledge in the field of mathematics, natural sciences, and technical skills, which was brought to life in the form of Collegium Physicum and its respective departments, e.g. the departments of architecture, mechanics, and hydraulics, and their respective offices, gathering tools, equipment, and models facilitating the sharing of knowledge through presentations. Similar curricular changes were implemented in secondary schools. It was the first time that natural sciences with technical elements had been introduced on such a wide scale to the curriculum. The official instructions enabled the standardisation of the curriculum in all schools. The characteristic feature of the curriculum was its utilitarianism, as, when teaching each subject, particular attention was paid to developing students' skills in using acquired theoretical knowledge in practice. The changes were introduced in a systematic manner. The first step covered the preparation of the curriculum and instructions concerning its implementation, which was followed by teacher training. This was of paramount significance to the teaching of mathematics, natural sciences, and technical subjects. The class books were arranged by putting them out to tender, and often the works by foreign authors were used. The new curriculum modernised education, broadening students' knowledge of mathematics, natural sciences, and technical subjects, and preparing them for the huge civilisational changes brought by the 19th century. It aroused interest in technology, which was entering nearly all spheres of socio-economic life on a bigger and bigger scale. It proved useful in the 19th century, when Polish students went to technical colleges abroad in great numbers due to the lack of technical universities in the Kingdom of Poland and the Prussian Partition

Sprawozdanie z działalności Komisji Historii Nauki PAU w roku 2022/2023

The activity of the PAU Commission on the History of Science in the academic year 2022/2023 was discussed. Lists of scientific meetings, conferences, scientific sessions and seminars as well as new publications were presented.Omówiona została działalność Komisji Historii Nauki PAU w roku akademickim 2022/2023. Przedstawiono spisy: posiedzeń naukowych, konferencji, sesji i seminariów naukowych oraz nowych publikacji

Economics in the age of ‘financisation’ of economy

Pod koniec pierwszej dekady XXI w. wraz z początkiem zjawisk kryzysowych w gospodarce światowej uległa znacznemu ożywieniu dyskusja na temat kondycji nauk ekonomicznych. W artykule zaprezentowano poglądy autora na pożądane zmiany w ekonomii wynikające m.in. z uwzględnienia finansyzacji gospodarki. Ekonomia jako nauka społeczna musi ulegać ciągłym przeobrażeniom wraz ze zmianami zachodzącymi w przedmiocie jej poznania. Nawet najbardziej zaawansowane w kategoriach formalnych narzędzia poznania świata realnego nie są w stanie zapewnić możliwości w pełni skutecznego przewidywania przyszłości w sferze ekonomicznej. Nie oznacza to jednak, że można podważać naukowy status ekonomii.Towards the end of the first decade of the twenty first century, when the first symptoms of a crisis in the world economy appeared, the discussion on the condition of economic sciences became more lively. The author presents his view of the necessary changes in economy, which account, among others, for its ‘financisation.’ Economics as a social science must undergo constant transformations along with the changes occurring in the subject of its interest. Even the most advanced (in formal categories) tools enabling cognition of the real world cannot fully ensure effective prediction in the economic sphere. Notwithstanding the above, the scientific status of economy should not be undermined