Stres Oksydoredukcyjny a Alkoholowa Choroba Wątroby

Due to availability and relatively low price, alcohol is currently the most widely used intoxicant. Consuming excessive amounts of alcohol is associated with multiple health consequences, which include pathological changes in the liver leading to development of alcoholic liver disease. Responsible for the formation of the mentioned changes are among others: metabolic disorders, immune reactions and formation of cytokines, hypoxia of hepatocytes in the perivenular area of hepatic lobule and oxido-reductive stress. The aim of this paper is to present the mechanism of the oxido-reductive stress associated with long-term alcohol abuse. The knowledge and understanding of the mechanisms underlying this phenomenon may help to avoid the negative effects of alcohol consumption, before development of severe liver damage, induced by toxic effects of alcohol.Ze względu na łatwą dostępność i relatywnie niską cenę, alkohol jest obecnie najpowszechniej stosowanym środkiem odurzającym. Spożywanie nadmiernych ilości alkoholu wiąże się z wieloma konsekwencjami zdrowotnymi, do których należy powstawanie w wątrobie patologicznych zmian prowadzących do rozwoju alkoholowej choroby wątroby. Za powstawanie tych zmian odpowiedzialne są m.in. zaburzenia metaboliczne, reakcje immunologiczne i powstawanie cytokin, a także hipoksja hepatocytów okołożylnej strefy płacikowej oraz stres oksydoredukyjny. Poniższa praca ma na celu omówienie mechanizmu powstawania w organizmie stresu oksydo-redukcyjnego związanego z długotrwałym nadużywaniem alkoholu. Poznanie i zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw tego zjawiska może pozwolić na przeciwdziałanie negatywnym skutkom konsumpcji alkoholu zanim pojawią się poważne uszkodzenia wątroby wywołane jego toksycznym oddziaływaniem

Wpływ pandemii COVID-19 na rentowność sektora bankowego w Polsce

Cel: Celem artykułu jest ocena wpływu pandemii COVID-19 na rentowność sektora bankowego w Polsce. Metodyka badań: W badaniach zastosowano krytyczną analizę literatury oraz analizę danych statystycznych. Wyniki badań: Analiza kształtowania się wskaźników rentowności sektora bankowego Polsce wykazała jej pogorszenie podczas rozwoju pandemii COVID-19. Wnioski: Spowolnienie gospodarcze wywołane przez obostrzenia rządowe wprowadzane w wyniku rozwoju pandemii COVID-19 wpłynęło negatywnie na rentowność sektora bankowego w Polsce. Czynnikiem, który w największym stopniu determinował zmniejszenie wyniku finansowego, a w rezultacie rentowność sektora bankowego w Polsce, było zwiększenie rezerw oraz odpisów z tytułu ryzyka prawnego walutowych kredytów mieszkaniowych. Sytuacja ta wymaga podejmowania działań mających na celu jej poprawę. Wkład w rozwój dyscypliny: Próba oceny skutków kryzysu pandemicznego w sektorze bankowym w Polsce

Finansowe aspekty stabilności makroekonomicznej. Przykład Polski

The purpose of the article was to determine whether there is a long-term relationship between the variables of the financial market and the variables characterizing Poland's macroeconomic stability. In the first stage of the research, the stationarity analysis of the variables was carried out using the ADF test, then, for the further stage of research, variables characterized by non-stationarity were selected and an Engle–Granger cointegration analysis was used. The research used data published by the National Bank of Poland, the Polish Financial Supervision Authority and the Central Statistical Offie for the years 2006–2017. The results of the research confirm the existence of cointegration in some variables.Celem artykułu było określenie, czy między zmiennymi rynku fiansowego a zmiennymi charakteryzującymi stabilność makroekonomiczną Polski występuje długookresowa zależność. W pierwszym etapie badań przeprowadzono analizę stacjonarności zmiennych testem ADF, następnie do dalszych badań wybrano zmienne charakteryzujące się niestacjonarnością i zastosowano analizę kointegracji metodą Engle’a–Grangera. W badaniach wykorzystano dane publikowane przez Narodowy Bank Polski, Komisję Nadzoru Finansowego oraz Główny Urząd Statystyczny dla lat 2006–2017. Wyniki badań potwierdziły istnienie kointegracji w przypadku niektórych zmiennych

Wpływ występujących w piwie związków polifenolowych na organizm – przegląd literatury

AbstractThe long term health consequences of alcoholic beverage drinking are related primarily to the unfavourable influence of ethyl alcohol on the organism, which contributes to an increased risk of the development of various diseases. It is obvious that the excessive drinking of alcoholic beverages, including beer, has a negative impact on health, but it must be emphasised that compounds of hops are characterised by a multidirectional influence, including a health-related properties. Hop is a valuable source of polyphenolic compounds, which were classified into several structural groups characterised by various biological activities. Studies concerning bioactive substances present in beer, indicate that certain flavonoid compounds derived from hop are characterised by antioxidant, anti-inflammatory, anti-cancer, antiangiogenic or estrogenic properties. Due to these properties, it is important to determine the potential applicability of selected polyphenol compounds. Examination of their effects on the human body, as well as understanding the mechanisms of this influence will allow the development of methods for using these compounds in natural adjuvant treatment. The aim of the study was to characterise the main flavonoids found in beer – xanthohumol, isoxanthohumol and 8-prenylnaringenin and specify their multidirectional impact on the human body based on the literature.StreszczenieZdrowotne konsekwencje długotrwałego picia napojów alkoholowych są związane przede wszystkim z niekorzystnym wpływem alkoholu etylowego na organizm, co przyczynia się do zwiększonego ryzyka rozwóju różnych schorzeń. Bezsprzeczny jest fakt, że picie nadmiernych ilości napojów alkoholowych, w tym również piwa, wywiera negatywny wpływ na zdrowie, warto natomiast zwrócić uwagę na występujące w chmielu związki o wielokierunkowym działaniu, gdyż niektóre z nich mogą charakteryzować się właściwościami prozdrowotnymi. Chmiel stanowi cenne źródło związków polifenolowych, które zostały sklasyfi kowane w kilka grup strukturalnych o odmiennej aktywności biologicznej. Badania ostatnich lat dotyczące substancji bioaktywnych występujących w piwie sugerują, że niektóre związki flawonoidowe pochodzące z chmielu wykazują m.in. działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe czy estrogenne. Ze względu na te właściwości istotne jest określenie potencjalnych możliwości zastosowania wybranych związków polifenolowych. Dokładne zbadanie ich wpływu na organizm, jak również poznanie mechanizmów tego oddziaływania może być pomocne w opracowaniu sposóbów wykorzystania tych związków jako naturalnych środków poliwspomagających leczenie. Celem pracy była charakterystyka – na podstawie dostępnego piśmiennictwa – najważniejszych flawonoidów występujących w piwie – ksantohumolu, izoksantohumolu i 8-prenylnaringeniny oraz ich wielokierunkowego oddziaływania na organizm

Perfekcja w sporcie jako szansa i zagrożenie dla zawodników

Dążenie do perfekcji jest nieodłącznym elementem towarzyszącym uprawianiu sportu. Wymagania stawiane osobom uprawiającym sport  niejednokrotnie wiążą się z koniecznością przekraczania własnych granic, co przekłada się na specyficzny sposób postrzegania sytuacji zadaniowych.  Starty w zawodach i wielokrotnie powtarzane na treningach ćwiczenia powodują, że zawodnik często zaczyna postrzegać siebie przez pryzmat spełnienia wyznaczonych przez siebie lub narzuconych przez środowisko standardów. W momencie, kiedy te standardy stają się sztywne i powodują, że od ich realizacji zależy sposób postrzegania własnej wartości, podwyższa się ryzyko rozwoju perfekcjonizmu, który będzie oddziaływał negatywnie na jednostkę. Perfekcjonizm jest pojęciem trudnym do zdefiniowania i wielowymiarowym, stąd badacze zajmujący się tym konstruktem korzystają z różnych ujęć teoretycznych, co utrudnia krytyczną analizę wyników badań i porównanie ich między sobą. Z tego względu celem niniejszego artykułu jest dokonanie przeglądu wybranych artykułów naukowych dotyczących perfekcjonizmu w sporcie. W analizie uwzględniono zarówno wyniki badań, które wskazują na korzyści płynące z perfekcjonizmu pozytywnego, jak i konsekwencje, z którymi wiąże się wykorzystywanie strategii poznawczo-behawioralnych związanych z perfekcjonizmem negatywnym. Przeprowadzona analiza wykazała, że badania dotyczące perfekcjonizmu są coraz częściej podejmowane w odniesieniu do działalności sportowej, szczególnie wśród zawodników w okresie adolescencji i kształtującej się dorosłości. Perfekcjonizm pozytywny wydaje się korzystnie oddziaływać na funkcjonowanie zawodników, jednak wiąże się z nim ryzyko rozwoju perfekcjonizmu dysfunkcyjnego. Kształtowanie się perfekcjonizmu u zawodnika wiąże się zarówno z wpływem jego otoczenia, jak i jego doświadczeniami nabytymi w procesie uczenia się, zarówno w środowisku sportowym, jak i rodzinnym. Z tego względu w ramach podsumowania uzyskanych wyników odniesiono sposobu funkcjonowania sportowca do modelu poznawczo-behawioralnego perfekcjonizmu dysfunkcjonalnego oraz określono możliwe sposoby oddziaływania w przypadku zidentyfikowania jego symptomów

Finansyzacja jednostek samorządu terytorialnego na przykładzie miast metropolitarnych w Polsce

The article addresses the problem of the process of the financialization of local self-government units. First of all, the characterization of this phenomenon is made, then a measurement proposal is presented, using the analysis of the structure of balance sheet assets and liabilities and the debt of metropolitan cities in 2007–2017. The research results lead to inconclusive conclusions. In the early years of the research period, increasing indicators of the financializaton of assets and liabilities, as well as an increase in debt, were observed, which indicated the symptoms of the financial crisis. In the second part of the research period, the values of the indicators characterizing the indebtedness of metropolitan cities decreased, but the financialization assets and liabilities ratios increased slightly. The final assessment of these trends will be possible in the longer term and will require consideration of other, immeasurable factors, such as a city’s financial policy, statutory law, and the quality of public services provided by municipalities.W artykule podjęto problem procesu finansyzacji jednostek samorządu terytorialnego. W pierwszej kolejności dokonano charakterystyki tego zjawiska, następnie przedstawiono propozycję jego pomiaru wykorzystującą analizę struktury aktywów i pasywów bilansu oraz zadłużenia miast metropolitalnych w latach 2007–2017. Wyniki badań prowadzą do niejednoznacznych wniosków. W początkowych latach okresu badawczego zaobserwowano rosnące wskaźniki finansyzacji aktywów i pasywów, jak i wzrost zadłużenia, co wskazywało na przejawy kryzysu finansowego. W drugiej części okresu badawczego wartości badanych wskaźników charakteryzujących zadłużenie miast metropolitalnych zmalały, ale wskaźniki finansyzacji aktywów oraz pasywów nieznacznie wzrosły. Ostateczna ocena tych tendencji będzie możliwa w dłużej perspektywie czasu i wymagała będzie uwzględniania także innych, niemierzalnych czynników, takich jak: polityka finansowa miast, stanowione prawo lub jakość usług publicznych świadczonych przez samorządy miejskie

Fitness w leczeniu nadwagi i otyłości

Pro-health behaviour and shaped habits of lifestyle can be modified and adjusted individually in terms of possibilities, interests, or health condition. Physical activity and involvement in it is an important aspect of society motor development. By systematic development of tkanconsciousness of people conducting classes and participants of recreational classes, it is possible to increase a general level of activeness, and society physical fitness. It concerns people taking up activity in order to decrease body mass caused by overweight and obesity, and as a prophylaxis as well, before the condition of excessive accumulation of fat occurs in an organism. One of the forms preventing from overweight or obesity, and supporting its process of treatment, can be physical activity in the form of fitness. Elements of fitness can be almost all forms of activeness, which lead to health condition improvement. In the case of fitness activeness, we deal with strictly programmed and controlled activity, which is especially important in people, who suffer from overweight, obesity, and accompanying diseases. Generally adopted rules of administering fitness exercises in therapy of overweight, and obesity of adults, children, and young people, are similar. They differ in duration, frequency of taking up the activity, and applied loads. Fitness trainings include mainly endurance forms of exercises, such as aerobic exercises on cardio equipments, whose main task is to reduce the excess of adipose tissue. Another form of improvement classes should be strength exercises, taking into consideration the use of isotonic devices. As a complement, flexibility exercise performed in the form of the set of individual exercises are recommended. One has to pay special attention to selection of exercises, workload, and progress control. (Forum Zaburzen Metabolicznych 2010, vol. 1, no 2, 100-105)Zachowania prozdrowotne i nawyki stylu życia można modyfikować i indywidualnie dopasowywać pod względem możliwości, zainteresowań czy stanu zdrowia pacjenta. Aktywność fizyczna stanowi ważny aspekt rozwoju społeczeństwa. Poprzez systematyczne rozwijanie świadomości osób prowadzących zajęcia i uczestników zajęć rekreacyjnych można podnieść ogólny poziom aktywności oraz sprawności społeczeństwa. Dotyczy to osób podejmujących aktywność w celu zmniejszenia masy ciała spowodowanego nadwagą i otyłością, jak również w celach profilaktycznych, zanim dojdzie do nadmiernego kumulowania tłuszczu w organizmie. Jedną z form przeciwdziałającą powstawaniu nadwagi lub otyłości oraz wspomagającą proces ich leczenia może być aktywność fizyczna w postaci form fitness. Składowymi fitness są niemal wszystkie formy aktywności, które prowadzą do poprawy stanu zdrowia. Aktywność fitness to ściśle programowana i kontrolowana aktywność, która jest szczególnie ważna u osób z nadwagą, otyłością i towarzyszącymi im schorzeniami. Ogólnie przyjęta częstotliwość wykonywania ćwiczeń fitness w terapii nadwagi i otyłości osób dorosłych, dzieci i młodzieży jest podobna. Ćwiczenia różnią się czasem trwania, częstotliwością podejmowania aktywności oraz stosowanymi obciążeniami. Treningi fitness obejmują głównie wytrzymałościowe formy ćwiczeń, takie jak ćwiczenia aerobowe na urządzeniach typu cardio, których głównym zadaniem jest redukcja nadmiaru tkanki tłuszczowej. Inną formą zajęć usprawniających powinny być ćwiczenia oporowe z uwzględnieniem stosowania urządzeń izotonicznych. Jako uzupełnienie wykorzystuje się ćwiczenia gibkościowe, wykonywane w formie zestawu indywidualnych ćwiczeń. Należy przy tym zwrócić szczególną uwagę na dobór ćwiczeń, obciążenia oraz kontrolę postępów. (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 2, 100-105

The impact of limited access of photodynamic therapy during COVID-19 pandemic on patients with vulvar lichen sclerosus

Objectives: Stressful situations have an impact on progression of lichen sclerosus. The aim of the study was to investigate fears and complaints of patients with vulvar lichen sclerosus and progression of disease at the beginning of the COVID-19 pandemic. Material and methods: The analysis was based on 103 women with mean age was 64.81 ± 11.36 years divided into two groups. The first one comprised of patients with stabilization of disease during the pandemic with mean age 66.02 ± 10.01 (32–87), while the second one with progression of vulvar symptoms with mean age 63.49 ± 12.66 (25–87). Results: Delay of diagnosis was reported to be a problem for respectively 25.93% of women from both groups. Fear about COVID-19 was described respectively by 57.4% and 55.1%. Stabilization of disease was more frequent in patients after photodynamic therapy before pandemic. Progression of vulvar symptoms and features were observed more in patients who did not conduct PDT previously. All patients from the second group who underwent photodynamic therapy reported disappointment because of no access for continuation of treatment. On the other hand, 81.4% (43 women) regret that have no chance for trying photodynamic therapy. Conclusions: Photodynamic therapy seems to be a method of treatment with longer survival without progression of lichen sclerosus in times of  pandemics. There has been no investigation until now about concerns of patients with vulvar lichen sclerosus. Better understanding of problems connected with the pandemic can help medical personnel in taking care of patients with vulvar lichen sclerosus

Polimorfizm –A162G genu PON1 jako czynnik ryzyka rozwoju sporadycznej postaci stwardnienia bocznego zanikowego

Background and purpose Sporadic amyotrophic lateral sclerosis (sALS) is a devastating neurodegenerative disease, which results from complex genetic and environmental interactions. Recent studies have reported an association between several polymorphisms of the PON1 and PON2 genes and risk of sALS. The aim of the present study was to identify an association between the – A162G polymorphism of the promoter region of the human PON1 gene and the risk of sALS in a Polish population. Material and methods We included 259 patients with a diagnosis of definite or probable sALS (76 bulbar onset, 183 limb onset) and 694 healthy controls matched for age and sex. The diagnosis of ALS was established according to El Escorial criteria. The polymorphism was studied by Single Nucleotide Polymorphism Real-Time Polymerase Chain Reaction analysis. Results No overall difference in the PONI – A162G genotype and allele distribution was seen between cases and controls (all p > 0.05). There was, however, a difference in the A allele frequency when the bulbar onset group was compared to the controls (p = 0.03), but this significance disappeared after the Bonferroni correction. Conclusions The results did not show that the – A162G polymorphism of the PON1 gene is a risk factor of sALS in a Polish population; it may affect, however, bulbar onset of the disease.Wstęp i cel pracy Sporadyczna postać stwardnienia bocznego zanikowego (sSLA) jest chorobą zwyrodnieniową układu nerwowego, w której etiopatogenezie kluczową rolę odgrywają interakcje między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Dotychczasowe badania wskazują na istnienie zależności między polimorfizmami genów PON1 i PON2 a ryzykiem wystąpienia sSLA. Celem pracy było zbadanie, czy istnieje związek między polimorfizmem – A162G miejsca promotorowego genu PON1 a ryzykiem wystąpienia sSLA w populacji polskiej. Materiał i metody Badanie przeprowadzono u 259 chorych, uktórych zgodnie z kryteriami El Escorial rozpoznano pewne lub prawdopodobne SLA (76 osób z postacią opuszkową, 183 osoby z postacią kończynową) oraz u 694 zdrowych ochotników, stanowiących grupę kontrolną dobraną pod względem wieku i płci. Polimorfizm genu PON1 był badany za pomocą reakcji łańcuchowej polimerazy DNA z analizą ilości produktu w czasie rzeczywistym. Wyniki Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w rozkładzie genotypów i alleli genu PON1 między grupą chorych a grupą kontrolną (p > 0,05). Stwierdzono natomiast różnice w częstości występowania allela A między grupą chorych z postacią opuszkową w porównaniu z grupą kontrolną (p = 0,03), jednak po korekcie Bonferroniego wynik ten nie był już istotny statystycznie. Wnioski Wyniki naszego badania nie wykazały, aby polimorfizm – A162G genu PON1 był czynnikiem ryzyka sSLA w populacji polskiej, jednak sugerują, że może mieć znaczenie dla wystąpienia postaci opuszkowej tej choroby

Wybrane hormony tkanki tłuszczowej, metabolizm kostny a osteoprotegeryna i ligand receptora aktywatora czynnika jądrowego-kB u otyłych kobiet po menopauzie

Introduction: It has been suggested that changes in the production of adipose tissue hormones in obese postmenopausal women might affect their bone status. The aim of this study was to determine whether obese postmenopausal women exhibited any relationship between serum levels of LP, ADIPO, RES, VISF, APE and bone metabolism markers (OC and CTx), OPG, sRANKL, the OPG/sRANKL ratio as well as BMD.Material and methods: 80 postmenopausal women (60 obese and 20 healthy) underwent BMD measurement using dual-energy X-ray absorptiometry (DXA) at lumbar spine L2–L4. Serum levels of selected adipose tissue hormones, OC, CTx, OPG and its soluble ligand, sRANKL, were assessed by ELISA.Results: Obese postmenopausal women demonstrated a significant increase in body mass, BMI and WHR associated with significant increases in LP and RES levels, a decrease in ADIPO concentration, suppression of OC, CTx, OPG and sRANKL and an increase in the OPG/sRANKL ratio and BMD. BMI correlated positively with BMD, LP, RES, OPG and the OPG/sRANKL ratio, whereas in the case of ADIPO, OC, CTx, sRANKL the relationship was negative. WHR was positively correlated with the OPG/sRANKL ratio, and negatively with ADIPO and APE. A positive correlation was found between BMD and LP, APE and the OPG/sRANKL ratio, while the correlation between BMD and ADIPO, CTx, sRANKL was negative. Significant positive correlations were also revealed between OC, CTx and ADIPO; OPG and ADIPO; sRANKL and ADIPO, RES; the OPG/sRANKL ratio and LP. OC correlated negatively with LP, RES, VISF, APE; CTx with LP, VISF, APE; OPG with LP; sRANKL with LP and APE; the OPG/sRANKL ratio with VISF. ADIPO was an independent predictor of OC, OPG and sRANKL, while LP turned out to be an independent predictor of CTx, OPG, sRANKL and the OPG/sRANKL ratio.Conclusions: Obesity in postmenopausal women can lead to changes in BMD, circulating levels of bone markers, OPG, sRANKL and/or the OPG/sRANKL ratio; these changes are associated with alterations in the concentrations of adipose tissue hormones under investigation. The relationships between bone status indicators and adipose tissue hormones, especially LP and ADIPO, seem to suggest that changes in these hormones observed in obese postmenopausal women might have a protective effect on bone tissue, most probably via a shift in the OPG/sRANKL ratio towards a functional excess of OPG. (Endokrynol Pol 2014; 65 (6): 438–448)Wstęp: Istnieją sugestie, że zmiany w produkcji hormonów tkanki tłuszczowej u otyłych kobiet po menopauzie mogą wpływać na stan kośćca. Celem pracy było wykazanie, czy u otyłych kobiet po menopauzie istnieje związek między stężeniami w surowicy LP, ADIPO, RES, VISF, APE a markerami metabolizmu kostnego (OC i CTx), OPG, sRANKL, wskaźnikiem OPG/sRANKL oraz BMD.Materiał i metody: U 80 kobiet po menopauzie (60 otyłych i 20 zdrowych) wykonano badanie BMD metodą dwuwiązkowej absorpcjometrii rentgenowskiej (DXA) obejmujące część lędźwiową kręgosłupa L2–L4 oraz oznaczono metodą ELISA stężenia wybranych hormonów tkanki tłuszczowej, OC, CTx, OPG i jej rozpuszczalnego ligandu sRANKL.Wyniki: Istotnemu wzrostowi masy ciała oraz wskaźników BMI i WHR u otyłych kobiet po menopauzie towarzyszyło znamienne zwiększenie stężeń LP i RES, obniżenie stężenia ADIPO, supresja stężeń OC, CTx, OPG i sRANKL oraz wzrost wskaźnika OPG/sRANKL i BMD. Wykazano, istotną dodatnią korelację między BMI a BMD, LP, RES, OPG i wskaźnikiem OPG/sRANKL oraz ujemną z ADIPO, OC, CTx i sRANKL. Wartości wskaźnika WHR korelowały dodatnio ze wskaźnikiem OPG/sRANKL a ujemnie ze stężeniami ADIPO i APE. Wykazano ponadto dodatnią korelację między BMD a stężeniami LP, APE i wskaźnikiem OPG/sRANKL oraz ujemną ze stężeniami ADIPO, CTx, sRANKL. Stwierdzono także dodatnią korelację między stężeniami: OC, CTx a ADIPO; OPG a ADIPO; sRANKL a ADIPO i RES; wskaźnikiem OPG/sRANKL a LP. Ujemną korelację wykazano natomiast między OC a LP, RES , VISF i APE; CTx a LP, VISF i APE; OPG a LP; sRANKL a LP i APE; wskaźnikiem OPG/sRANKL a VISF. Stwierdzono, że niezależnym predyktorem dla OC, OPG i sRANKL jest ADIPO, a dla CTx, OPG, sRANKL i wskaźnika OPG/sRANKL — LP.Wnioski: Otyłość u kobiet po menopauzie wywołuje zmiany w BMD, stężeniach markerów kostnych, OPG, sRANKL i/lub wskaźniku OPG/sRANKL, którym towarzyszą zmiany w stężeniach badanych hormonów tkanki tłuszczowej. Wykazane zależności między wykładnikami stanu kośćca a badanymi hormonami tkanki tłuszczowej, zwłaszcza LP i ADIPO, sugerują, że obserwowane u otyłych kobiet po menopauzie zmiany w stężeniach tych hormonów mogą wpływać ochronnie na tkankę kostną, najprawdopodobniej poprzez przesunięcie relacji OPG do sRANKL na korzyść funkcjonalnej przewagi OPG. (Endokrynol Pol 2014; 65 (6): 438–448