Przepowiadanie słowa Bożego w Prowincji Wniebowzięcia NMP Zakonu Braci Mniejszych w Polsce po Soborze Watykańskim II

The current renewal of pastoral activity of the Church initiated at the Second Vatican Council included, among others, preaching with particular regard to delivering the homily. The Word of God is the foundation of preaching the Gospel, and It constantly shapes the life and the mission of the Church of all times. During the centuries of the Church’s history, the ministers appointed to proclaim the word of God by virtue of the priesthood established by Christ served the people of God by proclaiming the Gospel. The postulates of renewal of proclaiming the word of God concern also the preaching activity of the Order of Friars Minor (commonly called the Franciscans), who, united with the Roman Catholic Church, by their vows of obedience, and following the example of St. Francis of Assisi joined in the ministry of the word in the past centuries. Proclamation of the word of God is the task that the Franciscan community has been fulfilling from its very beginning, and it constitutes the character trait of the pastoral-evangelistic activity of the Order. The purpose of this dissertation is an attempt to show the current state of preaching undertaken and realized by the presbyters of the Assumption of the Blessed Virgin Mary Province of the Order of Friars Minor in Poland. It concerns mainly presenting the actual state of proclaiming the word of God in the Province (the theoretical objective) and showing the influence of the religious authority structures (the general religious structure of the Order and the structures of particular provinces) on the preaching (the practical objective). The primary source of this study are surveys conducted among the members of the Province. The survey results have been discussed in reference to the guidelines of the Church provided after the Second Vatican Council and the documents of the Order issued by the General Government and by the Provincial Government. The survey questionnaire has been created based on the present documents of the Order concerning the proclamation of the word of God and on the basis of the preaching methods developed by homiletics included in the literature on the subject. Presentation of the historical and legal foundations of the community established by St. Francis over 800 years ago, and description of the history and organizational structure of the Order and the Province, constitute the introduction to the study of characteristics of today’s reality in which the surveyed presbyters are working. The personnel and material status of the pastoral ministry provided by particular Houses of the Order in Poland and abroad has been presented. The analysis of survey results shows that proclaiming the word of God during the homily is fairly correct and reliable. More attention shall be paid to the time of preparation of the homily and its formal and material aspects. Proclaiming the Word of God by delivering the homily is of Christocentric and ecclesial nature, and it is enriched with the elements of the Franciscan spirituality and charism. Mariological and existential references play an important role in proclaiming of the word of God. Considerable attention is given to the simplicity of the message and to the length of the homily. Proclamation of the word of God by the Franciscans of the Assumption of the Blessed Virgin Mary Province in Poland is based on the religious formation of the Order, awareness of the monastic identity of each brother and on the constant development of their spiritual life according to the spirituality of St. Francis of Assisi. The love for the Church and the Gospel, rooted deeply in the Franciscan spirituality, is a driving force for the constant renewal of preaching performed by the Franciscans by order of the Church, for the Church and with the Church. The methods, forms and ways of making the preaching of the word of God up to date in the modern world help in the realization of this task. The aspect of the proclamation of the word of God that especially needs the preaching renewal is evangelization realized through parish missions and retreats. The conclusions and homiletic postulates included in this study show the areas which should be improved in order to refine the preaching skills among the brothers of the Province

Rola książki religijnej i książki o tematyce religijnej w życiu Polaków na obczyźnie

Podjęcie problematyki, mającej na względzie zobrazowanie roli książki religijnej i książki o tematyce religijnej w środowiskach wychodźczych wytyczyło wiele nurtów badawczo-analitycznych, a tym samym postawiło szereg nowych pytań. Rozprawa bazująca na dotychczasowym stanie wiedzy, odnoszącej się chociażby do kwestii terminologicznych i organizacyjnych oraz do dokumentów kościelnych, czerpiąca z cennego gruntu źródłowego (wskazane w bibliografii periodyki, zasoby internetowe, autentyczne opinie przedstawicieli środowisk polonijnych) otwiera się na „nową perspektywę” badawczą. W kontekście już istniejących, bądź w jakimś stopniu poruszonych kwestii eksponuje problemy, na które dać należy odpowiedź, ustosunkować się z perspektywy aktualnej sytuacji, dotychczasowego stanu badań. We wstępie do niniejszej rozprawy zaproponowane zostały następujące problemy, mające formę otwartych pytań: Czym jest migracja w kontekście duszpasterskim i jakie czynniki warunkują ją współcześnie, zwłaszcza w epoce globalizacji? Czy w sytuacji zjednoczonej Europy zmianie ulegają zadania Kościoła ukierunkowane na środowiska wychodźcze ? W jaki sposób zjawisko migracji regulowane jest przez dokumenty kościelne ? - Jaki obraz emigracji polskiej i jaka wizja duszpasterstwa polonijnego wyłania się z analizy wykorzystanych źródeł oraz jak w sytuacji emigracyjnej zachować wartości utożsamiane z polskością ? - Czy książka religijna (książka o tematyce religijnej) ma szansę być dla nowej emigracji duchowym i intelektualnym vademecum ? Powszechne rozumienie terminu migracja, definiowane jako przemieszczenie terytorialne, któremu towarzyszy czasowa lub stała zmiana miejsca zamieszkania zyskuje w sensie teologiczno-duszpasterskim nowe konteksty, w konsekwencji precyzujące nowe potrzeby i wynikające z nich zadania na przyszłość. Wyalienowany w ten sposób duszpasterski wymiar migracji jawi się jako nobilitowany i uświęcony wizją „ziemskiego pielgrzymowania”. Migracja staje się więc czynnikiem formującym, czasem kształtowania migranta jako „homo viator - człowieka w drodze”, szczególnego świadka nadziei, człowieka dwóch kultur i ambasadora własnej kultury ojczystej. Powszechnie dostrzegane dziś zjawisko globalizacji wkracza w sferę duszpasterstwa, staje się to wyraziste z uwagi na potrzebę „podążania za powierzonymi duszpasterskiej pieczy”, którym przysługuje prawo do opieki duszpasterza własnej narodowości. Znamienne i adekwatne do ww. kwestii wydają się być słowa Ojca Świętego Benedykta XVI, skierowane do duchowieństwa polskiego, w Archikatedrze św. Jana w Warszawie w dniu 25 maja 2006 r.: „Dzisiaj Kościół polski stoi przed wielkim wyzwaniem, jakim jest duszpasterska troska o wiernych, którzy Polskę opuścili. Plaga bezrobocia zmusza wiele osób do wyjazdu za granicę. Jest to zjawisko 0 ogromnej skali. Gdy rodziny są przez to rozdzielone, gdy rwą się więzi społeczne, Kościół nie może być obojętny. Trzeba, aby wyjeżdżającym towarzyszyli kapłani, którzy w łączności z lokalnymi Kościołami podejmą pracę duszpasterską wśród emigracji. Kościół w Polsce dał już wielu księży i wiele sióstr, którzy posługują, nie tylko Polakom poza granicami kraju, ale również na misjach, nieraz w bardzo trudnych warunkach, w Afryce, w Azji, w Ameryce Łacińskiej i innych regionach. Nie zapominajcie, drodzy kapłani, o tych misjonarzach. Dar licznych powołań, jakim Bóg pobłogosławił wasz Kościół, powinien być przyjmowany w duchu prawdziwie katolickim. Kapłani polscy, nie bójcie się opuścić wasz bezpieczny i znany świat, by służyć tam, gdzie brak kapłanów i gdzie wasza wielkoduszność przyniesie wielokrotne owoce”. Nowa rzeczywistość społeczno-duszpasterska wyzwala aktualne priorytety: jednoczenie migrantów w duchu ekumenizmu, tolerancji i dialogu, uczestnictwo duszpasterstwa w problemach społecznych, wzmacnianie relacji międzyludzkich oraz obronę praw osoby ludzkiej (wszędzie tam, gdzie są one naruszane lub gdzie istnieje takie niebezpieczeństwo). Współczesne - a więc najczęściej materialno-ekonomiczne czynniki warunkujące migrację wymagają bardziej niż kiedykolwiek duszpasterskiej troski i pastoralnego wsparcia. Potrzeba „obrony przed wykorzenieniem”, czytelna zwłaszcza w wypowiedziach migrantów determinuje do podejmowania nowych inicjatyw ewangelizacyjnych, m. in. ewangelizacja przez środki masowego przekazu, w szczególności przez Internet. W sytuacji globalizacyjnej - w kontekście rzeczywistości wspólnej, zjednoczonej Europy zadania Kościoła ukierunkowane na środowiska wychodźcze pozostają te same, jednakże być one powinny bardziej zintensyfikowane. Wspólnota i jedność, realizowana zgodnie z prawem nadprzyrodzonym nigdy nie może mieć charakteru destrukcyjnego, co więcej, może być ona jedynie czynnikiem ubogacającym. Poszanowanie zaś odrębności, świadomość tożsamości narodowej i wyznaniowej czyni dotąd rozproszonych - społecznością. Odosobnienie bowiem jednostki z pierwotnego środowiska prowadzić może do negacji nowego układu, nowych warunków życia lub do ich bezkrytycznego przyjmowania. Warto przytoczyć w tym miejscu znamienne słowa ks. Zdzisława Turka, sekretarza Rektoratu Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech, iż: „[Duszpasterstwo polonijne, Polska Misja Katolicka - MP to namiastka ojczystego domu i swoisty zwornik tożsamości religijnej i narodowej Polaków. Narodowość ta nie jest budowana w opozycji do niemieckości, ale jako integralna składowa podwójnej lojalności społecznej emigranta. [...]. Duszpasterstwo polonijne jest więc ludziom naprawdę potrzebne, aby zyskując materialnie nie zatracili duszy”. Rozprawa miała w swym założeniu wskazanie na podstawowe dokumenty kościelne, regulujące zjawisko migracji. Szczególna uwaga skupiona została na Konstytucji Apostolskiej papieża Piusa XII Exsul Familia (1952), której priorytetowym wezwaniem jest konieczność przystosowania struktury opieki duszpasterskiej do sytuacji wychodźczej migrantów. Ważną kwestią było także nakreślenie zmian w strukturach i metodach duszpasterskich Kościoła ukierunkowanych na środowiska wychodźcze według wskazań Soboru Watykańskiego II. Wskazania te zostały zawarte w komentarzu do Listu Apostolskiego Pastoralis migratorum cum (1969) oraz Instrukcji Kongregacji Biskupów De Pastorali Migratorum Cura (1969). Dokumenty te wyznaczają drogę organicznemu procesowi integracji emigranta.Problematyka duszpasterska środowiska migrantów wyeksponowana została także dzięki pozostałym dokumentom Soboru Watykańskiego II. W szczególności zwrócona została uwaga na prawo migranta do podtrzymywania kultury rodzimej. Ważną - bo kategoryzującą rolę pełni — jak już zostało to zasygnalizowane - przybliżenie roli Kodeksu Prawa Kanonicznego dla szczególnej grupy duszpasterskiej „ludzi w drodze”. Potrzebę coraz to nowych rozwiązań, dostosowanych do obecnych uwarunkowań społecznych wyraża obecne prawodawstwo kościelne, które wskazuje na możliwość tworzenia misji dla migrantów oraz łączenia duszpasterstwa migrantów z duszpasterstwem ogółu wiernych. Mamy tu na względzie parafie mieszane, w których parafia terytorialna połączona zostaje z parafią personalną lub organizowanie duszpasterstwa polonijnego w ramach jednej lub wielu parafii terytorialnych. Prawo kościelne dopuszcza także mianowanie wikariuszy migrantów przy parafiach terytorialnych, którym powierzana jest opieka nad migrantami w jednej lub wielu parafiach. W ten sposób wszyscy opuszczający stare polskie parafie, objęci zostają duszpasterstwem polonijnym w nowym miejscu zamieszkania, bez konieczności tworzenia nowej polskiej parafii. Podejmując refleksję na temat zachowania wartości utożsamianych z polskością w środowisku emigracyjnym należy przywołać czynniki, utrudniające działalność duszpasterską i narodową w polskich środowiskach wychodźczych. Na podstawie szczegółowej analizy DPZ oraz pozostałych, wymienionych w wykazie bibliograficznym źródeł (w tym zasobów internetowych) wskazać należy m. in. na: kryzys społeczny, rozproszenie i brak wzajemnych kontaktów między migrantami - anonimowość w nowym społeczeństwie, szybkie tempo życia, rozpadanie się zwartych dotychczas skupisk polskich, wchodzenie w nowe, mieszane zbiorowości, szybko postępujący proces asymilacji, utrudnianie przez pracodawców w kraju osiedlenia praktyk religijnych (praca w niedzielę i święta), rozluźnianie więzi młodego pokolenia z krajem (np. poprzez wstępowanie w związki małżeńskie z obywatelami kraju osiedlenia) oraz traktowanie tego faktu jako oczywistą konsekwencję egzystencji w nowych warunkach emigracyjnych, słabą znajomość języka polskiego i polskiej kultury wśród młodego pokolenia, szczególnie urodzonego na obczyźnie. Jak już wspomniane zostało wcześniej za czynnik sprzyjający „wykorzenieniu” uważa się „przepaść międzypokoleniową w ocenie wartości moralnych i kontynuacji praktyk religijnych”, zgubną szczególnie w warunkach wychodźczych, rozkład „starej rodziny”, pozbawianie rodziny jej roli kulturotwórczej. Zwraca się również uwagę ma nieznajomość przykazań Bożych i prawd wiary lub na ich wybiórczą znajomość, na zderzenie z tradycyjnym antyklerykalizmem kraju osiedlenia, laickim charakterem edukacji oraz na traktowanie duszpasterstwa polonijnego przez Kościół lokalny jako zamkniętego religijnego getta. Wśród innych przyczyn osłabienia tożsamości narodowej i katolickiej wyszczególnia się długoletnie zaniedbania spowodowane okazjonalnym lub zakrzepłym w niedoskonałej formie charakterem duszpasterstwa, brak duszpasterzy ze znajomością socjologiczną kraju i jego problemów, duszpasterzyautorytetów, stanowiących przeciwwagę dla trudności i spraw występujących w środowiskach społecznych. Zwraca się uwagę na obojętność wspólnoty polonijnej na inicjowane dzieła duszpasterskie i patriotyczne, na utylitarne traktowanie parafii i duszpasterstwa, a co się z tym także wiąże i na niechęć do wszelkich form promocji języka i kultury ojczystej. W celu zapobieżenia stanowi „wyalienowania z narodowej i katolickiej tożsamości” oraz dla zachowania wartości utożsamianych z polskością inicjowane są przedsięwzięcia wyszczególnione w rozdziale czwartym: Elementy opieki duszpasterskiej w środowiskach wychodźczych oraz przedsięwzięcia inicjowane i koordynowane przez kapłanów polskich; Ważniejsze inicjatywy patriotyczno-narodowe w środowiskach wychodźczych; Ponadto podkreśla się potrzebę śledzenia i analizy zjawisk społecznych oraz postaw obecnych w środowiskach polonijnych, opracowywania atrakcyjnych dla tych środowisk formuł kontaktowych, przystosowanych do rzeczywistości kościelnej, niezbędność inspirowania historiografii w kierunku myślenia historycznego Wychodźstwa. Eksponowana jest potrzeba opracowywania prostych w odbiorze oraz przystosowanych środowiskowo wzorców kultywowania tradycji polskiej, propagowania przydatnych w parafiach polonijnych pomocy duszpasterskich, opracowywania i wdrażania odrębnego dla księży polonijnych programu tzw. Szkoły Letniej Języka i Kultury Polskiej, a także propagowania idei tzw. parafii partnerskich i propagowanie kontaktów na tej płaszczyźnie. Podejmując kwestię wydawnictw religijnych (książki o tematyce religijnej) w kontekście pełnienia przez nie roli duchowego i intelektualnego vademécum dla środowisk wychodźczych warto - dla szerszego nieco spojrzenia — odnieść się do samej kultury religijnej. Łaciński termin kultura oznacza ulepszenie, uszlachetnienie ludzkiego życia lub jakiejś jego dziedziny. Kultura ma charakter społeczny i historyczny. Społeczny - gdyż odzwierciedla ludzkie działanie, które samo w sobie ma wymiar społeczny. Historyczny - bo przekazywana jest przez tradycję (rodzinną, narodową, ogólnoludzką). W ujęciu teologicznym człowiek, jako twórca kultury - przez kulturę sam się rozwija, a podejmując właściwą sobie kulturotwórczą działalność tworzy siebie. Andrzej Zuberbier, uściśla termin kultura chrześcijańska. Wyjaśnia, że termin ten „wskazuje jedynie na obecność i rolę wiary chrześcijańskiej w formowaniu [kultury - MP] i na względną choć istotną zgodność społecznie uznawanej hierarchii wartości z wartościami głoszonymi przez Ewangelię. W tym znaczeniu - [podkreśla] - chrześcijańską jest kultura polska”. Zaprezentowane w niniejszej pracy dzieła (m. in. Jerzego Mirewicza. Zofii Kossak-Szczuckiej, poetów: Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia, Stanisława Balińskiego, Jerzego Pietrkiewicza), reprezentujące nurt literatury religijnej na obczyźnie oraz wydawnictwa (Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas, Oficyna Poetów i Malarzy, Pallotyńskie Stowarzyszenie Apostolstwa Katolickiego) są jedynie skromnym fragmentem rzeczywistego dorobku emigracyjnego. Ograniczoność ta - podyktowana jest głównie różnorodnością tematyki usytuowanej w rejonach teologiczno-duszpasterskich, czy społecznych z drugiej strony kulturalno - literackich. Warto przy tej okazji dodać, iż prace badawcze, dotyczące duszpastersko-społecznego obrazu Wychodźstwa z konieczności także ograniczają się głównie do Europy Zachodniej w okresie po II wojnie światowej. Mam nadzieję, że dalsza praca badawcza umożliwi poszerzenie analizy na rejony w tej pracy pominięte

Biskup Józef Gawlina jako opiekun Polaków na emigracji

In this monograph the author aims to depict the role of bishop Józef Gawlina as a spiritual leader of Polish emigrants after the Second World War. Bishop Gawlina, who came from the diocese of Katowice, was a pre-war Field Bishop of the Polish Army. He accompanied Polish soldiers outside Poland during the Second World War. After 1945, he remained abroad and when living in Rome he coordinated the life of Polish Catholics, who for different reasons lived outside of their home country. The Pope Pius XII nominated him Protector of Polish Emigrants, a role he served for fifteen years (from 1949 to 1964). Relying on publicly available sources as well as on information which has not yet been widely known, found in Polish and foreign archives, the author explains and specifies the scope of the Church jurisdiction of this hierarch in the consecutive years of his service, and presents his contribution to the pastoral work with emigrants, highlighting that he formed its specific character. Bishop Gawlina’s major achievement was that he developed the structures of pastoral care for Polish emigrants after World War II. Therefore, a big part of the monograph is dedicated to this aspect of his ministry: establishing centres of the Polish Catholic Mission, appointing their rectors and coordinating their work. Setting the time frame presented in the thesis was dictated by the papal decisions and Church decrees, which several times extended and specified the scope of bishop Gawlina’s mission. In this thesis, the author aims to present, as fully as possible, the activity of bishop Gawlina in the field of pastoral care for Poles living abroad. A serious challenge was to document the consecutive stages of the extension of his jurisdiction, which originally covered only Polish soldiers on the territory of Poland and during the peak period it concerned Poles living in many countries on different continents. This was the situation when bishop Gawlina was appointed an ordinary of the Polish Catholics who were leaving Russia. Later, he was appointed an ordinary of Poles in Germany and Austria. The situation changed a bit after 1949, when he became the protector of emigration. For the sake of accuracy, it is worth mentioning that in this capacity he did not have the jurisdiction the ordinaries had. Nevertheless, Gawlina felt his responsibility for the whole clergy and all lay Catholics who maintained their Polish identity while living abroad. He fulfilled these duties with deep commitment until the very last moment of his life. The author refers to bishop Gawlina as “the protector of Poles living abroad”, claiming that it is the most suitable title to describe the mission entrusted to him. The Latin word protector is translated as “a person who shelters, a defender, a carer”. This term was used in the decree assigning responsibility for Polish emigration to Gawlina. The author used analytic-synthetic method in his research. The thesis is divided into five chapters according to the problems. The source documents were found in several archival institutions in Poland and abroad, which were connected with bishop Gawlina’s ministry. Among references, it is especially worth to mention Diaries, which bishop Gawlina wrote during almost the entire time of his ministry. The author found valuable materials in the Archives of the Central Emigration Pastoral Centre in Rome, the Pontifical Institute of Ecclesiastical Studies in Rome, Archives of the Polish Catholic Mission in England and Wales, the Polish Institute and Sikorski Museum in London, Archives of the Archdiocese of Katowice, Archives of the Archdiocese of Warsaw, Archives of the Institute of National Remembrance in Warsaw, and Archives of the Polish Catholic Mission in France. Supplement of the thesis confirms great commitment of bishop Gawlina and it includes tables with the list of visited countries, the list of the Polish Catholic Missions and their rectors, the lists of hierarchs whom bishop Gawlina met during his ministry and the list of his published addresses. The monograph includes also several dozen reference documents from various archives showing the ministry of the bishop of Polish emigrants. The thesis is the first attempt to present comprehensively the role of archbishop Józef Gawlina in organizing the structures of the pastoral care for Poles living abroad and forming the model of pastoral work of the Polish clergy among emigrants after the Second World War

O parafii w Archidiecezji Łódzkiej. Szkic do portretu

"Opisana w książce rzeczywistość Kościoła Archidiecezji Łódzkiej, zrekonstruowana na podstawie zebranych materiałów, to właśnie stan sprzed epidemii. We wszystkich rozdziałach, w których analizowałam odpowiedzi parafian, księży i sióstr zakonnych, hasła: RELACJA, SPOTKANIE, WSPÓLNOTA, związane z określonym ich rozumieniem przez badanych, stanowiły osie, wokół których budowane były odpowiedzi, a przez nie z kolei ujawniały się określone postawy wobec siebie nawzajem. Mam nadzieję, że praca ta umożliwiła pokazanie tych różnych postaw, wychodzących z odmiennych perspektyw, że dała przestrzeń do wymiany ocen i stała się inspiracją do wzięcia pod uwagę perspektywy innych członków wspólnoty Kościoła." Z "Zakończenia